लुईस चावेसच्या तीन कविता.

हल्लीच लुईस चावेस नावाचा कोस्टारीकन कवी वाचनात आला. फ़्रेम मागून फ़्रेम आपल्या डोळ्यांसमोर उभ्या करण्याची आणि त्यातून एक विलक्षण त्रासदायक, आपल्या आत बरीच हलवाहलव करण्याची ताकद असलेलं चित्र आपल्यासमोर मांडण्याची या तरुण कवीची हातोटी वाचण्यासारखी आहे. त्याची एक कविता मला विशेषकरून भिडली. कवितेचं नाव आहे 'cualquiera', ज्याला अर्थ आहे- कोणीही ’य’ मुलगी; पण आपण तिला ’एक सामान्य मुलगी’ म्हणूयात.

Cualquiera- Luis Chaves

no sabe el nombre de la mayoria de las flores
olvida el de los heroes epicos
confunde olimpicamentela genealogia mitologica
habilidad nula para la musica, torpe para el color
no distingue aromas
y tiene un gusto mas bien ordinario
pero ciertas imagenes vuelven y vuelven
como si las sacara por la puerta
y regresaran por la ventana
una noche que atraviesa paredes
alguien toca piano en un cuarto vecino
una mujer habla sola en un rincon
entonces escribe para contradecirse

 "एक सामान्य मुलगी"- लुईस चावेस 

तिला काही फ़ुलांची नावे तोंडपाठ नाहीत 
तिला महाकाव्यांचे नायकही विसरायला झालेत 
पौराणिक वंशावळ विचारलीत तर काहीतरी भलतंच सांगेल 
संगीताचा कान नाही, रंगांची जाण नाही 
तिला गंधही कळत नाहीत. 
आणि तिला आवडतात त्या गोष्टी खूपच क्षुल्लकशा आहेत

पण काही प्रतिमा परततात, वारंवार 
जसं काही त्यांना दरवाजातून हाकलून लावलंय 
आणि त्या खिडकीतून पुन्हा आत यायला बघताएत 

(त्यातच तिला आठवते) 
भिंतीला भेदून जाणारी एक रात्र 
तिच्या बाजूच्या खोलीत कोणीतरी पियानो वाजवतंय 
एक बाई स्वत:शीच बोलत बसलिये एका कोप-यात 
मग, ती (जे आठवतंय त्याचं) खंडन करायला लिहीते

--

खिन्नता, वैफ़ल्य हा लुईस चावेसच्या कवितांचा गाभा आहे. त्याच्या कवितांमधली अतिशय संवेदनशील, विचारी, परिस्थितीचे टक्केटोणपे खाऊन स्वत:ला शहाणं बनायला भाग पाडणारी माणसं माझ्या-तुमच्यासारखीच असतात, ती आपल्या असण्यावर-नसण्यावर सतत प्रश्न उठवत असतात. जिवंत राहाणं आणि त्यासाठी काय वाटेल ते करायची तयारी असणं ही मनुष्या़ची आदिम प्रेरणा आहे. त्यासाठी कोणी चो-या करतं, कोणी बेमालुम दुस-यांना फ़सवतं तर कोणी स्वत:लाच बेमालुम फ़सवत राहातं

Oficio- Luis Chaves

un espejo con marco de bombillas.
el tocador revuelto en piladoras, cremas.
una jeringa.

un guante toma la esponja.
la desliza sobre piel blanca.
cada movimiento borra los sudores
de trompeta y cachetadas.
la esponja vuelve a su sitio.
adentro lleva la cara del payaso.
el ira el rostro recien salido del espejo.
tan contundamente alli como una fruta grotesca.

tensa el brazo hasta que salta una vena.
y maldice el disfraz.

पेशा- लुईस चावेस

दिव्यांच्या महिरपीचा आरसा
मेकअपच्या टेबलवर अस्ताव्यस्त पडलेल्या
गर्भनिरोधक गोळ्या, क्रीम आणि एक सीरींज

एक हात स्पंज उचलतो
सराईतपणे फिरतो गो-या चामडीवरुन
टिपला जातो आहे घाम
आघातांचा आणि खाल्लेल्या थपडांचा..
स्पंज येतो आपल्या मूळ जागी
त्यात साकळला आहे एक मुखवटा बतावणीचा
पाहतो आरशात दिसणा-या त्याच्या छबीकडे
निव्व्वळ कोडगी, रसरहित शुष्क फळासमान

मग करकचतो आपला दंड, नस टचटचून वर येईतो
आणि मुखवट्याला शिव्या घालत राहातो

--

कविता कधीही संपत नसते. कविता हे कवीचे रेकॉर्ड्स नव्हे, ती त्या रेकॉर्ड्सची त्या त्या वेळची इंटरप्रीटेशन्स असतात, ती नंतर बदलूही शकतात. आपण आपल्या आठवणींना (आठवणींना बरं- इंटरप्रीटेशन्सना नाही) काळानुसार बदलत जातो. त्यात आपल्या सोयीची स्पष्टीकरणं घालतो, प्रसंग पार वेडेवाकडे करुन सांगतो, काल्पनिक संवाद-प्रसंग त्यात घुसडतो. का? तर खूप दुखत असतं आत कधीकधी- ते जास्त दुखू नये म्हणून, रडणं कमी करता यावं म्हणून, आपल्या चुकांची आपल्यालाच लाज वाटते म्हणून..त्यात वाईट आहे का? वाटत नाही- कारण, हा कामूफ़्लाजचा प्रकार आहे. कामूफ़्लाज ही नैसर्गिक प्रेरणा आहे- कविता ही कवीची आयुष्यकथा असतेच पण, त्यातल्या फ़ूटनोट्स या आपल्या आपणच समजून घ्यायच्या असतात.

Alguien que me llama- Luis Chaves

todo lo que recuerdo es mentira
la silueta d me abuela en la manana.
tras el mar de sabanas humedas
tendidas en el patio

una carretera de conchas y caracoles
que se piedre bajo la espume del Pacifico.

mama asomada tras las cortinas.
como escondiendose de malas noticias.
las manos ansiosas sobre el delantal.

el olor a naranja entre las unas.
unos zapatos otropedicos debajo del sillon.
alguien que canta en otro idioma
y le entiendo.

la memoria se inventa episodios
para amortiguar los inevitables accesos de oscuridad.
camina una vida paralela que termina mas alla de la mia.

el presente es lo que sucede donde nunca estoy.
la lampara que fosilaza lo que escribo.
el insomnio que aprende a caminar sobre el fuego.

कोणीतरी बोलावतंय मला-

मला आठवतंय ते सगळं खोटं आहे
सकाळच्या वेळची आजीची सावली
ओल्याकंच चादरींच्या समुद्रावरुन
लांबच लांब अंगणात पसरलेली

शंख-शिंपल्यांची एक वाट
प्रशांत महासागराच्या फेनिल पाण्यात जाऊन लुप्त होणारी

पडद्याच्या पलीकडे दिसणारी माझी आई
पडद्याआडच्या वाईटापासून स्वत:ला कायम दडवत आलेली
तिचे चिंताग्रस्त हात एप्रनवर स्थिरावलेले

नखांमध्ये साचून राहिलेला संत्र्याचा वास
आरामखुर्चीखाली दिसणा-या ऑर्थोपेडीक वहाणा
जसं की, कोणीतरी गातंय वेगळ्याच भाषेत
आणि ते तंतोतंत समजतंय मला

आठवणी घडवतात एक घटनाक्रम
घेरुन येणा-या अपरिहार्य काळोखाला थोपवण्यासाठी
आठवणी चालतात माझ्यासोबत एक आरसा घेऊन
ज्यात माझ्या आयुष्याहून लांबचलांब समांतर आयुष्य दिसतं

वर्तमान म्हणजे काय, तर जे घडतंय, तिथे मी कधीच नसणं
माझ्या लिखाणाला चिरायू करणारा एक दिवा
आणि

वणव्यावर चालायची दीक्षा देणारी अनिद्रा.

--

आपणही असेच न-आठवणींनी नाडलेले नसतो का? मुखवट्याशी हाडवैर असूनही त्याला उरी-पोटी घेऊन हिंडत नसतो का? आपण असे असतो हे तरी पुरतं समजलेलं असतं का? असेलही-किंवा नसेलही. पण याच गोष्टी आपल्याला सावल्यांपासून दूर ठेवतात, स्वत:चा जीव घेण्यापासून थांबवतात, त्यामुळे, मी काय-तुम्ही काय-लुईस चावेस काय-त्यांच्यावर करायचं तितकं वेडं, अर्धवट प्रेम करतच राहतो. जेमतेम लाज राखणा-या धडुत्यावर एखाद्या असहाय्य बाईचं असेल तसं- आहे त्याची शरमही आहे, पण नसतं तर काय- हा विचार करुन त्यावेळेपुरता सुरक्षित वाटणंही आहे. 
तेव्हा, आदिओस आमिगोस! 
के एस्तेस बिएन. मान्तेनेईस ला कोर्दुरा!

’वामोस’

00:00>>00:45

तिला स्वप्नात नेहमी एक विस्तीर्ण माळरान दिसतं. त्या माळरानावर नेहमी व्हॅन गॉगने सूर्यफुलांच्या शेताची चित्रं काढली तेव्हा होतं तसं ऊन असतं. रेड अँडीचं ओकचं झाड शोधत येतो त्यावेळीही तसंच ऊन होतं. स्वप्नातही ती याच प्रहरी या माळरानावर येत असते.

उन्हाने पिवळ्या पडलेल्या गवताच्या एका बाजूने चढत गेलेला टेकडीवजा चढ आणि त्या टेकडीच्या बुडाला वळसे घालत येणारी पांढुरकी वाट. फारसं कोणी येत नाही की जात नाही. त्या वाटेवर कोणीतरी ऑब्सेसिव्ह कपल्सिव्ह माणसाने अंतर मोजून स्टेपल मारावीत तशी कमानी टाकून उभी असलेली झाडं. एरीयल ह्यूने पाहिलं तर रेघेवरच्या अवतरणासारखी दिसावीत. त्या माळाच्या पलीकडे समुद्र वाजतो आहे. दुपारी डोळा लागून तोंड उघडं ठेवून घोरत पडलेल्या मच्छूसारखा. 

आता दुरुन दिसणारा तो धुळीचा लोट नसता तर तो सबंध आसमंत स्तब्ध चित्रासारखाच वाटला असता. का काय माहित, पण याचं चित्र वॉटर कलर्समध्ये काढता येणार नाही, पेस्टलमध्येच ये‌ईल असं वाटतं.

धुळीचा लोट जवळ जवळ येत जातो आणि धुळीच्या लोटामागून एक मोटरसायकल अवतीर्ण होते. 

मोटरसायकलवर बसलेल्या मुलीला तिचा चेहरा आहे. त्या मुलीने तिचे कपडे घातले आहेत. ती ती-च आहे हे शंभर टक्के खरं, पण त्याचवेळी ती ती-नाहीसुद्धा. त्या न-तीच्या चेहऱयावरचा कुर्रेबाज दिमाख तिच्या ओळखीचा नाही. हाताच्या बाहीखालून दिसणारे रापलेले हात तिच्या सवयीचे नाहीत. 

00:45>>00:60

ती मोटरसायकलवाली क्षणभर तिच्याकडे पाहाते आणि नाक उडवून गाडी पुढे दामटते. 

ड्रीमर आणि सब्जेक्टमधला हा काँटॅक्ट कसनुसा करणारा आहे.

1:00>>1:15
एक वळण घे‌ऊन टेकडी‌आड नाहिशी होते. तो रस्ता कड्याकडे जातो.

तिने तिथे का असावं याला काही कारण नाही? स्वप्नात कोण कुठे का असतं याला काही कारणं असतात का, की याला असावं?

1:15>>1:30

गाडी सा‌ईड स्टँडला लावून ती थेट कड्याच्या दिशेने चालायला निघते. मागच्या स्वप्नात ही प्रगती झाली नव्हती. कड्याच्या दिशेने का जायचं म्हणते मी!

1:30>>2:17

तो कडा एपिक आहे. जमिन संपून थेट आकाश सुरु व्हावं असा दिसणारा. जमिन संपते तिथे खाली कित्येक फूट खाली पाणी सुरु होतं. खाली पाहिलं की थेट 90 अंशात खाली जाणारा काळाकरंद कातळ आणि खाली कोणा हौशी इप्रेशनिस्टने लाटांची इप्रेशन्स काढावीत तशा दिसणा-या लाटा. बरं, नुसत्या लाटा नाहीत तर त्या फेसामधून छद्मी हसत मान वर काढणारे रौरव खडक देखील. इथून थेट हेड ऑन खाली पडलो तर आपल्या शरीरातलं नेमकं काय वाचेल याचा होपलेस हिशोब न करवणारा आहे.

कुठेतरी वाचलेलं- 'जायते यस्मात च, लीयते यस्मिन इति जल:'

इथूनच आलो, इथेच संपू. 

काहीतरी भलतंच. स्वप्नात आपले चार दोन स्क्रू इथेतिथे सांडतात का?

ती कड्याच्या कडेवर जा‌ऊन थांबते आणि खाली वाकून पाहाते. ती उभी आहे तिथे पिशवीभरुन सांडावं तसं झगझगतं ऊन आहे, बाकी कड्याला ढगांच्या सावल्या लागल्या आहेत. वारा तिला सारखा मागे ढकलून द्यायचा प्रयत्न करतोय आणि ती तितक्याच निकराने पोक काढून वाकून पाहाते आहे. 

झालं पाहून? आता मागे वळ आणि गपचूप गाडीला किक मार आणि मला जागं हो‌ऊ देत. 

2:17>>2:55

पण नाही- ती ताठ होते, पायाच्या टाचा जुळवते आणि चवड्यांवर शरीर तोलत टाचा उचलायला लागते. ब्लॅक स्वॉनमधल्या ओं प्वॉ‌ईंट पोझसारखी.

आता हे काय? 

हळूहळू तिच्या शरीरातला तोल लयाला जातो आहे, पाय लटपटायला लागले आहे, आता फार काळ चवड्यांवर नाही उभं राहाता येणार. नजर आकाशाकडे, कंबरेला, पायाला रग लागलेली.

आपण झोपलेलोच आहोत, स्वप्नात डोळे मिटून तरी कसे घेणार?

इतक्यात वा-याचा एक मोठा झोत गुरगुरत येतो आणि तिला एकदम मागे ढकलूनच देतो. ती भेलकांडत एकदम चार पावलं मागे जा‌ऊन पडते. 
ती क्षणभर अवाक्!

ती काय-मी पण!

आणि तिला खळखळून हसू फुटतं

ब्लॅक‌आ‌ऊट. 

--

सकाळचे सहा वाजलेले. ती बाजूच्या डबीतून व्हॅसलिन घे‌ऊन कोरड्या हातांना चोळते. 

पहाटेच्या वेळी पडलेली स्वप्नं खरी ठरतात असं ऐकलंय.
स्वप्नातील स्वप्नं कधी खरी ठरतात का?

कामिनोच्या दुस-या ट्रॅकचा लूप अव्याहत चालूच आहे. तो 'वामोस!' म्हणतो आहे खरा-पण तिला येववत नाहीये. हा लूप सोडवल्याशिवाय नवे स्वप्न पाहाणे नाही.

--

'एय्या'ला अजून बराच अवकाश आहे.


--

'कामिनो डायरीज' मधील याआधीचे पान - आल्मा
 
Designed by Lena