एक वर्ष स्पघेटीचं.

1971. ते वर्ष स्पघेटीचं होतं.

1971 या वर्षात मी जगण्याकरिता स्पघेटी केली आणि स्पघेटी करण्याकरता जगलो. त्या वेळी अॅल्युमिनियमच्या पॉटमधून येणा-या वाफा माझं आनंदनिधान होत्या आणि सॉसपॅनमध्ये बुडबुडत उकळणा-या टोमॅटो सॉसवर माझ्या आयुष्यातल्या सर्व आशा-आकांक्षा एकवटलेल्या होत्या.

तर, एके दिवशी मी किचनमधली उपकरणं विकणा-या एका स्टो‌अरमध्ये गेलो आणि तिथून एक किचन टायमर आणि अॅल्युमिनियमचा भलामोठा कुकींग पॉट घेतला. तो पॉट इतका मोठा होता की त्यात एखाद्या जर्मन शेफर्डलाही आंघोळ घालता आली असती. मग मी सुपरमार्केटमध्ये गेलो आणि तिथून चित्रविचित्र नावांचे अनेक  मसाले आणले. त्यानंतर मी एका बुकस्टो‌अरमधून एक पास्ता कुकबुक उचललं आणि अक्षरशः डझनावारी टोमॅटो घेतले. त्या वर्षात मी स्पघेटीचे जे मिळतील ते, जे म्हणाल ते, असतील नसतील तितके सर्व ब्रँड खरेदी केले.. मनुष्यजातीला माहित असलेले सर्व सॉस स्टोव्हवर उकळवले. त्या काळात माझ्या घरात सगळीकडे आल्याचे, कांद्याचे आणि ऑलिव्ह ऑ‌ईलचे सूक्ष्म कण तरंगत असायचे. त्यांचा एक दिसेल न दिसेलसा ढग माझ्या घरात सर्वत्र व्यापून राहिलेला असला पाहिजे कारण, त्यांचा वास माझ्या त्या छोट्याशा अपार्टमेण्टच्या कानकोप-यात, जमिनीत, सिलिंगवर, भिंतीवर, माझ्या कपड्यांवर, माझ्या पुस्तकांवर, माझ्या रेकॉर्ड्सवर, माझ्या टेनिस रॅकेटवर, माझ्या जुन्या पत्रांच्या बंडलामध्येही शिरला होता. जुन्या काळी रोमच्या रोमारोमातूनही असाच सुगंध दरवळत असला पाहिजे.

तर, ही कहाणी 1971 ए.डी. ची आहे.

त्यावेळी मी अगदी नेम केल्यासारखा स्पघेटी बनवत होतो आणि एकटाच खात होतो. स्पघेटीचा खरा आनंद घ्यायचा असेल तर ती एकट्यानेच खावी हे मला पटलं होतं. आता, मला असं का वाटलं हे मला नीट सांगता येणार नाही, पण तसं वाटलं, हे मात्र खरं!

मी स्पघेटीसोबत नेहमी चहा प्यायचो आणि लेट्यूस-काकडीचं छानसं सॅलड करुन खायचो. चहा आणि सॅलड मात्र भरपूर घ्यायचो. मी ते सर्व छानपैकी टेबलावर मांडायचो आणि आरामात, सावकाश, पेपर वाचत वाचत खायचो. रविवार ते शनिवार, सर्वच वार स्पघेटीचे वार असायचे आणि प्रत्येकी रविवारी एक नवा स्पघेटी आठवडा सुरु व्हायचा.

मी जेव्हा प्लेटमध्ये स्पघेटी घे‌ऊन खायला बसायचो- खासकरुन एखाद्या कुंद पावसाळी दुपारी- तेव्हा मला कोणीतरी माझं दार ठोठावणार आहे असं वाटत राहायचं. मी त्या दारामागच्या दार ठोठावणा-या व्यक्ती कोण असतील याची कल्पना करुन पाहायचो. त्या माझ्या कल्पनेतल्या, मला भेटायला येणा-या व्यक्ती प्रत्येकवेळी वेगळ्या असायच्या. कधीकधी त्या व्यक्तीला मी ओळखत देखील नसायचो, तर कधीकधी ती व्यक्ती माझ्या ओळखीतली निघायची. एके वेळी ती हाय स्कूलमधली, जिच्यासोबत मी डेटवर गेलो होतो, ती रेखीव पायांची मुलगी होती. आणि एकदा खुद्द मीच होतो, पण काही वर्षांपूर्वीचा! काही वर्षांपूर्वीचा मीच मला भेट द्यायला आलेलो होतो. एकदा तर चक्क विल्यम होल्डन आला होता, जेनिफर जोन्सला कवेत घे‌ऊन..

विल्यम होल्डन? हा!

पण, यांच्यापैकी कोणीही माझ्या अपार्टमेण्टमध्ये आलं नाही. ते सर्व माझ्या दाराच्या बाहेरच घुटमळत राहिले, दार न ठोठावता.. आठवणीतल्या एखाद्या सुट्या झालेल्या पानाप्रमाणे आणि मग निघून गेले..

-

ऋतू कोणताही असो, मी आपला स्पघेटी शिजवत राहिलो, कोणावर तरी सूड उगवायचा असल्यासारखा! प्रेमात फसवली गेलेली, एकाकी मुलगी आपली जुनी पत्रं कशी जाळायला आगीत टाकून देते, त्याप्रमाणे मी मूठमूठभर स्पघेटी त्या पॉटमध्ये भिरकावत होतो.

मी काळाच्या भरडल्या गेलेल्या सावल्या गोळा करायचो, त्यांना कुस्करुन, मळून छानसा जर्मन शेफर्डचा आकार द्यायचो, मग त्यांना त्या उकळत्या पाण्यामध्ये भिरकावून द्यायचो आणि मग छानपैकी मीठ शिंपडायचो. मग मी दोन मोठाल्या चॉपस्टिक्स हातात घे‌ऊन त्या टायमरचा व्याकुळव्यथित टिंग ऐकू ये‌ईपर्यंत त्या पॉटपाशीच भिरभिरल्यासारखा उभा असायचो.

स्पघेटीच्या त्या काड्या म्हणजे एक प्रकरण होतं. मी त्यांना कधीच नजरे‌आड हो‌ऊ द्यायचो नाही. माझी पाठ वळली की त्या पॉटवरुन उतरुन रात्रीच्या अंधारात नाहिशा होतील असं वाटायचं मला. एखादं घनदाट जंगल कसं रंगबिरंगी फुलपाखरांना काळाच्या कवेत गिळून घेतं तशीच ती रात्र देखील त्या स्पघेटीच्या काड्यांना आपल्या आत सारण्याकरिता शांतपणे कानोसा घेत थांबलेली आहे असं वाटायचं.

स्पघेटी आया पार्मिहियाना
स्पघेटी आया नापोलेताना
स्पघेटी आल कार्तोक्शियो
स्पघेटी आग्लियो ई ओलियो
स्पघेटी आला कार्बोनारा
स्पघेटी देला पिना
याशिवाय, कधीतरी राहून गेल्याने फ्रिजमध्ये भिरकावून दिलेली, नाव नसलेली थंडगार, निष्प्राण स्पघेटी असायचीच.

प्रचंड धगीतून जन्मास आलेल्या स्पघेटीची काडी न् काडी त्या 1971च्या पुरात वाहून गेली आणि नाहिशी झाली.
मला त्यांची अजूनही ल‌ईच आठवण येते- 1971 वर्षातल्या त्या सगळ्या स्पघेटींची.

-

तीन वीसला फोन वाजला तेव्हा मी तातामीवर पाय पसरुन सिलिंगकडे एकटक पाहात पडलो होतो. मी पडलो होतो त्या जागेवर हिवाळ्यातला कोमट सूर्यप्रकाश देखील ये‌ऊन पडला होता. डिसेंबर 1971च्या त्या हिवाळी स्पॉटला‌ईटमध्ये मी एखाद्या मरुन पडलेल्या माशीसारखा पडलो होतो.

पहिल्यांदा मला फोन वाजतोय हेच कळलं नाही. तो आवाज म्हणजे हवेमध्ये अद्याप रेंगाळत राहिलेल्या आवाजाची ओळख हरवत चालेली आठवण असेल असं मला वाटलं. पण, शेवटी त्या आवाजाला एक घनता यायला लागली आणि तो फोनचा आवाजच आहे असं वाटणा-या फोनच्या आवाजासारखा ऐकू यायला लागला. म्हणजे तो शंभर टक्के ख-या हवेतला शंभर टक्के ख-या फोनच्या रिंगचा आवाज होता तर! मी तिथून पडल्या पडल्याच हात लांबवला आणि रीसिव्हर उचलला.

दुस-या बाजूने एक मुलगी बोलत होती. ती इतकी-माहित-नसावीशी-वाटणारी मुलगी होती की मी साडेचारपर्यंत तिला पुन्हा विसरुनही गेलो असतो.  ती माझ्या एका मित्राची माजी गर्लफ्रेण्ड होती. काहीतरी झालं आणि तो आणि ती माहित-नसावीशी-वाटणारी मुलगी एकत्र आले. त्यानंतर पुन्हा काहीतरी झालं आणि त्यांचा ब्रेक‌अप झाला. त्यांना एकत्र आणण्यात माझा थोडाफार का हो‌ईना वाटा होता हे मात्र मी मान्य करतो.

"सॉरी, मी अवेळी फोन करतेय", ती म्हणाली, "पण तो कुठेय हे माहितिये का तुला?"

मी फोनकडे पाहिलं आणि फोनची कॉर्ड तपासली. कॉर्ड फोनला लावलेली होती, म्हणजे कोणीतरी खरंच फोनवर होतं. मी आठवत नाही काय ते, पण काहीतरी उत्तर दिलं. त्या मुलीच्या आवाजावरुन ती प्रचंड काळजीत आहे हे कळत होतं, पण ते जे काय असेल ते असेल, मला त्यात अडकून घ्यायची इच्छा नव्हती.

"कोणीही मला सांगत नाहिये की तो कुठेय." तिचा आवाज एकदम बर्फाळ होता. "सगळेच आपल्याला माहित नाहीये असं नाटक करतायेत. पण मला त्याला काहीतरी महत्त्वांच सांगायचंय, सो प्लीज, मला सांग तो कुठेय. आय प्रॉमिस की मी तुला यात ओढणार नाही. सांग, कुठेय तो?"

"मला खरंच माहित नाही", मी म्हणालो. "मी त्याला बरेच दिवस झाले पाहिलेलं नाहीये". हा माझाच आवाज होता का? मी त्याला बरेच दिवस झाले पाहिलेलं नाहिये हे खरं होतं, पण मला काही माहित नसल्याचा भाग खोटा होता. मला त्याचा पत्ता आणि फोन नंबर माहित होता. मी खोटं बोललो की माझ्या आवाजाचं असं काहीतरी विचित्र होतं.

तिच्याकडून काहीच उत्तर येत नाही.

फोनचा बर्फ झाल्यासारखा वाटत होता.

मग माझ्या सभोवतालच्या सगळ्या वस्तू बर्फाच्या झाल्या, मी जे. जी. बलार्डच्या सायन्स फिक्शन कथेत असल्यासारख्या!

"मला खरंच माहित नाही", मी पुन्हा तेच म्हणालो, "तो निघून गेला त्याला खूप दिवस झाले, पण तो एक शब्दही बोलला नाही."

ती मुलगी हसली, "गिव्ह मी अ ब्रेक!  त्याला इतकं डोकं नव्हतं. त्याला प्रत्येक गोष्टीचा गाजावाजा करायची सवय होती हे तुलाही माहितीये."

ती बरोबरच बोलत होती. त्या मुलाचा वरचा मजला खरंच रिकामा होता.

पण तरीही, तो कुठे आहे हे मी तिला सांगणार नव्हतो. तसं केलं असतं तर दुस-या दिवशी त्याने मला फोन केला असता आणि चार शब्द सुनावले असते. आणि लोकांच्या लफड्यात पडून स्वतःच्या डोक्याला ताप करुन घेणं आता मी सोडलं होतं. मी मागच्या दारात एक खड्डा खोदला होता आणि त्यात जे गाडून, पुरुन टाकायचं ते सगळं लोटून तो बुजवून टाकला होता. आता तो खड्डा पुन्हा कोणालाही उकरता येणार नव्हता.

"आयॅम सॉरी", मी म्हणालो.

"तुला मी अगदी अजिबात आवडत नाही, नाही का?" तिने अचानक विचारलं.

यावर काय बोलावं हे मला कळेना. मला काही विशेष नावडायची असं नव्हतं, पण मला तिच्याबद्दल कधीच काही विशेष वाटलं नाही. आता ज्याच्याबद्दल काहीच, कधीच वाटलं नाही त्याच्याबद्दल आवडणं किंवा नावडणं यापैकी काही वाटून घेणं म्हणजे महाकठीणच!

"आयॅम सॉरी", मी पुन्हा म्हणालो, "पण आता या क्षणी मी स्पघेटी बनवतोय."

"काय म्हणालास?"

"मी म्हटलं, मी स्पघेटी बनवतोय" मी खोटंच बोललो. मी ते का बोललो याची मला कल्पना नाही. पण ते खोटं माझा, माझ्या जगण्याचा एक भाग होतं, इतकं की, त्यावेळेपुरता तरी मला मी खोटं बोलतोय असं वाटलं नाही.

मग मी कल्पनेतच एक पॉट पाण्याने भरला, तो माझ्या कल्पनेतल्या स्टोव्हवर ठेवला आणि कल्पनेतल्या काडीने तो पेटवला.

"तर?" तिने विचारलं.

पाण्याला उकळी आली तशी मी त्याच्यावर कल्पनेतलं मीठ शिंपडलं, कल्पनेतच मूठभर स्पघेटी घे‌ऊन त्या कल्पनेतल्या पॉटमध्ये हळुवारपणे पसरुन दिली आणि किचनचा टायमर कल्पनेतच बारा मिनीटाला सेट केला.

"तर मी आता बोलू शकत नाही. स्पघेटी गंडेल."

ती एक शब्दही बोलली नाही.

"आयॅम सॉरी, पण स्पघेटी बनवणं खूप नाजूक काम असतं."

ती मुलगी शांतच होती. माझ्या हातातल्या त्या फोनचा पुन्हा एकदा बर्फ व्हायला लागला होता.

"थोड्या वेळाने कॉल करशील का?" मी घा‌ईघा‌ईने म्हटलं.

"तू आता स्पघेटी बनवतो आहेस म्हणून?" तिने विचारलं

"हो"

"कोणासाठी बनवतो आहेस की एकटाच खाणार आहेस?"

"मी एकटाच खाणार आहे"

तिने दीर्घ श्वास घेतला आणि हळूवारपणे सोडला. "तुला हे माहित असण्याची शक्यता नाहीच, पण तरीही सांगते, मी खरंच अडचणीत आहे, काय करावं हे कळत नाहिये."

"आयॅम सॉरी की मी तुला मदत करु शकत नाही", मी म्हणालो.

"माझे पैसेही अडकलेत"

"अच्छा"

"तो माझे पैसे देणं लागतो" ती म्हणाली, "मी त्याला पैसे दिले होते. मला माहितिये की मी द्यायला नको होते, पण मला द्यावेच लागले."

मी तब्बल एक मिनीट शांत होतो, माझे विचार आता स्पघेटीकडे वळायला लागले होते. "आयॅम सॉरी, मी म्हणालो, पण माझी स्पघेटी स्टोव्हवर आहे, सो,..."

ती कशीतरीच हसली, "गुडबाय", ती म्हणाली, "तुझ्या स्पघेटीला माझ्याकडून हाय सांग. आय होप की ती छान असेल."

"बाय", मी म्हणालो

मी फोन ठेवला तेव्हा ते हिवाळ्यातल्या कोमट सूर्यप्रकाशाचं वर्तुळ एकदोन इंचांनी बाजूला सरकलं होतं. मी पुन्हा एकदा त्या प्रकाशामध्ये अंग लोटून दिलं आणि छताकडे एकटक पाहायला लागलो.

-

कायम उकळत राहाणा-या, पण कधीच न शिजणा-या स्पघेटीबद्दल विचार करणं ही अत्यंत अप्रिय, वेदनादायक गोष्ट आहे.

आता मला त्या मुलीला काही न सांगीतल्याचा पश्चाताप हो‌ऊ लागतो. मी तिला काहीतरी सांगायला हवं होतं. तिचा तो एक्स-बॉयफ्रेण्ड नाही म्हणायला नाकर्ताच होता. आपल्याला कलेतलं खूप काही कळतं असा आव आणून बोलणारी पोकळ माणसं असतात ना, त्यातला. त्याला फक्त बडबडच करता येते हे आता बहुतेक सर्वांना ठा‌ऊक झालं होतं, त्यामुळे कोणीही त्याच्यावर विश्वास ठेवायचं नाही. त्याने तिच्याकडून बरेच पैसे उचलले असणार, किमान तिच्या आवाजावरुन तरी असं वाटत होतं. पण काहीही असो, तुम्ही कोणाकडून काही घेतलंत तर ते परत करायलाच हवं, हा नियम आहे.

त्या मुलीचं काय झालं असावं?? माझ्या मनात कधीकधी विचार येतो, वाफाळणा-या स्पघेटीची प्लेट समोर घे‌ऊन बसलं की तर हटकून येतो. फोन ठेवल्यावर ती कायमची नाहिशी झाली का? साडेचारच्या कललेल्या सावल्यांमध्ये विरुन गेली का? मला याचा दोष लागतो का?

पण माझीही बाजू समजून घ्या. मला त्यावेळी कोणातही, कशातही अडकायची इच्छा नव्हती. त्यामुळे मी आपला माझा माझाच, एकट्याने स्पघेटी शिजवत राहिलो होतो, त्या जर्मन शेफर्डही मावू शकेल इतक्या मोठ्या आकाराच्या पॉटमध्ये.

-

दुरम सेमोलिना. इटलीच्या शेतांमध्ये डोलणारा स्पघेटीचा सोनसळी गहू.

1971मध्ये आपण जर इथे काही धाडलं असेलच तर त एकाकीपणा धाडून दिला होता हे जर इटालियन माणसांना कळलं तर त्यांना कितपत आश्चर्य वाटेल?

--

पुस्तकः ब्लाईंड विलो, स्लीपिंग वूमन
हारुकी मुराकामी
अनुवादः श्रद्धा भोवड

No comments:

 
Designed by Lena