आरसा

तुम्ही आतापर्यंत ज्या गोष्टी सांगीतल्या, त्या मला वाटतं, दोन प्रकारांमध्ये मोडतात. पहिला प्रकार- जिवंत माणसांचं जग एका बाजूला, मृतांचं दुस-या बाजूला आणि त्या दोघांना जोडणारी एखादी शक्ती वगैरे. त्यामध्ये भुतं आणि तत्सम प्रकार असतील. आणि दुसरा प्रकार म्हणजे, अतिमानवी शक्ती, क्षमता असणा-यांचा, भविष्य वगैरे आधीच दिसणा-या, भविष्याचे सूतोवाच करणा-यांचा. आज रात्रभरात तुम्ही ज्या गोष्टी सांगीतल्या त्या या दोनपैकी एका प्रकारात मोडणा-या आहेत.

अगदीच स्पष्ट सांगायचं झालं तर, तुमच्या कथा या दोनपैकी कोणत्यातरी एकाच प्रकारात मोडतात. म्हणजे, गोष्ट एका प्रकारात मोडणारी असेल तर दुस-या प्रकाराचा अजिबात संबंध नाही, असं. म्हणजे, मला म्हणायचंय असं की, भुतं दिसणा-यांना फक्त भुतं दिसतील, भविष्य इत्यादी दिसणार नाही आणि ज्यांना भविष्यवाणी करता येते त्यांना भुतं दिसणार नाहीत. मला माहित नाही असं का ते, पण, अशा प्रकारच्या कथांचा कलच मुळी कोणत्यातरी एकाच प्रकारात मोडण्याचा असतो, म्हणजे, किमान मलातरी असं वाटतं.

आणि अर्थातच, काही माणसं अशीही असतील जी या दोनही प्रकारांमध्ये मोडत नाहित. माझंच उदाहरण घ्या ना. मी जगून घेतलेल्या तीस वर्षांमध्ये मला एकदाही भूत दिसलेलं नाही, किंवा मला भविष्यात काय घडणारेय याचा साक्षात्कार वगैरे झालेला नाही, इतकंच काय, मला भविष्याची झलक देणारं एखादं स्वप्नही पडलेलं नाही. एकदा मी माझ्या मित्रांसोबत लिफ्टमध्ये होतो आणि त्यांना त्या लिफ्टमध्ये भूत दिसलेलं असं ते शपथेवर सांगतात. पण, मला कोणीही आणि काहीही दिसलं नाही. त्यांना म्हणे, माझ्या बाजूला ग्रे सुटातली एक तरुणी उभी असलेली दिसली, पण आमच्यासोबत एकही बाई नव्हती, म्हणजे किमान मला दिसत होतं त्याप्रमाणे.. त्या लिफ्टमध्ये आम्ही तिघेच होतो, अगदी गळ्याशप्पथ. आणि माझे ते दोन मित्र देखील अशा प्रकारची मस्करी करण्यांमधले नाहित. एकंदरीत विचित्रच प्रकार होता तो सगळा. तर, सांगायचा मुद्दा असा की, मला कधीही भूत दिसलेलं नाही.

पण एकदा, फक्त एकदा असं काही घडलं होतं की भीतीने माझी बोबडी वळली होती. या गोष्टीला दहाएक वर्षं झाली असतील, पण मी ती गोष्ट आजपावेतो कोणालाही सांगीतलेली नाही. मी त्याबद्दल बोलायलाही भीत होतो. एकतर मी त्याबद्दल काही बोललोच तर, ती गोष्ट पुन्हा एकदा घडेल असं मला वाटत होतं, त्यामुळे मी तो विषय कधीही, कोणासमोरही काढला नाही. पण, आज रात्री तुमच्यापैकी प्रत्येकाने आपल्याला आलेले भयप्रद अनुभव सांगीतले आहेत आणि आजच्या रात्रीचा तुमचा यजमान म्हणून माझा स्वत:चा अनुभव सांगीतल्याशिवाय मला बरं वाटणार नाही. त्यामुळे, मी तुम्हाला ती गोष्ट सांगणार आहे. तर, घडलं असं की,-

--

मी १९६०च्या सुमारास माझं शालेय शिक्षण संपवलं त्यावेळेस विद्यार्थी चळवळ जोरात सुरू होती. त्यावेळच्या हिप्पी पिढीचा मुलगा मी, मी कॉलेजात जायला साफ नकार दिला. त्याऐवजी, मी संपूर्ण जपानभर फिरलो, शरीरकष्टाची अनेक कामं केली. जगायचा हाच एक चांगला तरीका आहे असं मला मनापासूनच वाटायचं. तरुणपणात ही बेफिकिरी, हा कलंदरपणा असतोच असं तुम्ही म्हणाल कदाचित. पण, मी वळून माझ्या गत आयुष्यावर नजर टाकतो, तेव्हा मला वाटतं की काय मस्त आयुष्य जगलो आपण! ते चांगलं की वाईट हा वेगळाच मुद्दा आहे, पण, मला ते आयुष्य पुन्हा एकदा जग म्हणून सांगीतलं तर मी ते आनंदाने जगेन, खात्रीये माझी.

तर, माझ्या देशभर चाललेल्या भटकंतीचं दुसरं वर्ष होतं. उन्हाळा संपत आला होता आणि मी दोन महिन्यांसाठी एका शाळेत रात्रीच्या पहारेक-याची नोकरी धरली होती. निगातामधल्या एका छोट्याशा शहरातली शाळा. मी संपूर्ण उन्हाळा काम करून थकलो होतो आणि काही काळ आपण थोडी कमी शरीरकष्टाची नोकरी करूयात असं वाटलेलं. पहारेकरी म्हणून काम करण्यासाठी फार काही लागतं अशातला भाग नाही, ते काय रॉकेट सायन्स नाही. दिवसा मी त्या शाळेच्या केअरटेकरच्या ऑफिसमध्ये झोपायचो. रात्री मला शाळेत सगळं नीट, जागच्या जागी, आलबेल आहे हे तपासण्याकरता फक्त दोन फे-या घालायला लागायच्या. उरलेल्या वेळात मी गाण्यांच्या रेकॉर्ड्स ऐकायचो, लायब्ररीत जाऊन पुस्तकं वाचायचो किंवा जिममध्ये जाऊन एकटाच बास्केटबॉल खेळायचो. संपूर्ण शाळेत तुमच्याव्यतिरिक्त आणखी कोणीही नसणं, तुम्ही एकटे एकटेच असणं ही काही तितकीशी वाईट गोष्ट नाही. मला एकट्याने भीती नाही वाटली? नाही, मुळीच नाही. तुम्ही एकोणीस-वीस वयाचे असता तेव्हा तुम्हाला कशाची भीती म्हणून वाटत नसते, नाही का?

तुमच्यापैकी कोणी रात्रीचा पहारेकरी म्हणून काम केलं असेल असं वाटत नाही, त्यामुळे ते काम नक्की कसं असतं ते सांगतो. तुम्ही रात्रभरात दोन फे-या माराव्या लागतात, एक रात्री ९ला आणि दुसरी पहाटे ३ ला. रोज. शाळेची इमारत नवीच होती. त्या तीन मजली कॉंक्रीटच्या इमारतीत वीसेक वर्ग होते. ती काही फार मोठी शाळा नव्हती हे तुमच्या लक्षात आलं असेलच. या वर्गांव्यतिरिक्त पुन्हा एक म्युझिक रूम, होम इकॉनॉमिक्सची एक खोली, आर्ट स्टुडियो, प्रयोगशाळा, शिक्षकवर्ग बसायचा ती खोली आणि मुख्याध्यापकांचं ऑफिस अशा खोल्या होत्या. शिवाय, एक स्वतंत्र कॅफेटेरिया, स्विमिंग पूल, जिम आणि थेटर, हे ही होतंच.  फे-या मारताना हे सर्व तपासून घेणं हे माझं काम होतं.

तर, मला एकूण वीस खोल्या तपासायच्या असायच्या. मी त्या वीस खोल्यांची यादी करून घेतली होती. प्रत्येक खोली तपासल्यानंतर मी त्या खोलीच्या नावासमोर तपासल्याची खूण करायचो. म्युझिक रूम तपासली, केली खूण, प्रयोगशाळा झाली, केली खूण, असं. मी केअरटेकरच्या खोलीत झोपायचो तिथेच झोपून राहिलो असतो आणि फे-या मारायची तसदी न घेता तिथे झोपल्या झोपल्याच तपासल्याच्या खुणा केल्या असत्या तरी कोणाला कळलं नसतं, पण मी इतका भोंदू नव्हतो. तसाही, फे-या मारायला फार वेळ लागायचा नाही. आणि, मी तसा तिथे झोपलेलो असताना कोणी शाळेत शिरलंच, तर सर्वात पहिले मीच तावडीत सापडलो असतो हे ही होतंच.

तर, मी असा ९ला आणि ३ ला फे-या मारायचो. माझ्या डाव्या हातात टॉर्च असायचा आणि उजव्या हातात लाकडाची केंडो तलवार. मी शाळेत असतात केंडो शिकलो होतो आणि आपण कोणालाही पराभूत करून पळवून लावू शकतो असा दुर्दम्य आत्मविश्वास मला वाटायचा. हल्ला करणारा लढाईत तरबेज असो वा नसो, त्याच्याकडे अगदी खरीखुरी तलवार जरी असती तरी मी घाबरलो नसतो. त्यावेळी मी तरुण होतो, लक्षात घ्या. आता जर असं काही घडलं तर मी पाठीला पाय लावून पळत सुटेन.

असो, तर, हा प्रसंग घडला तो दिवस मला आठवतो. ऑक्टोबरची नुकतीच सुरूवात होत होती. त्या रात्री जरा जास्तच वारं सुटलं होतं आणि त्या दिवशी ऑक्टोबरमध्ये एरव्ही असतो त्यापेक्षा जास्त उकाडा होता. त्यातून संध्याकाळच्या वेळेस मच्छरांची एक झुंडच आत घुसली होती, तिला हुसकावून लावण्याकरता मी मच्छर कॉ‌ईल जाळल्याचे पण आठवते. वा-याचा नुसता घुसघुराट सुरू होता. स्विमिंग पूलचं फाटक तुटलं होतं आणि ते जोराच्या वा-यात सारखं उघडत होतं, आणि दाणकन बंद होत होतं. पहिले वाटलं की जा‌ऊयात आणि नीट लावून ये‌ऊयात, पण बाहेर मिट्ट काळोख होता. त्यामुळे मी तो विचार बाद केला. ते फाटक रात्रभर तसंच दाणदाण आपटत राहिलं.

माझी 9वाजताची फेरी नेहमीप्रमाणे पार पडली. माझ्या यादीतल्या वीस खोल्यांवर सर्व आलबेल असल्याच्या खुणा झाल्या. सगळंकाही व्यवस्थित होतं, सर्व दारं कुलूपबंद होती. सर्व काही नेहमीप्रमाणेच होतं, नेहमीपेक्षा विचित्र, असाधारण असं काहीच नव्हतं. मी के‌अरटेकरच्या खोलीकडे परतलो आणि 3चा अलार्म लावून झोपी गेलो.

3च्या अलार्मने जाग आली तीच विचित्रशी भावना घे‌ऊन. मला ते नक्की काय आणि कसं ते सांगता येणार नाही, पण काहीतरी वेगळं आहे असं वाटत होतं. मला उठावंसंच वाटत नव्हतं. कोणीतरी माझी उठून बसण्याची इच्छा सर्वशक्तिनिशी दाबून टाकत असावं त्याप्रमाणे..एरव्ही मी जाग आल्या आल्या पलंगातून उठून बाहेर पडणारा माणूस आहे, त्यामुळे मला हे काय होतंय हे मला समजेना. पलंगातून बाहेर पडण्याकरता मला माझी सर्व इच्छाशक्ती पणाला लावायला लागली. मग मी फेरी मारण्यासाठी तयार झालो. स्विमिंग पूलचं ते फाटक अजूनही तालबद्ध दणादण वाजत होतं, पण त्याचा आवाजही काहीसा विचित्र वाटत होता. काहीतरी विचित्र आहे खरं, मी मनाशीच म्हटलं. पुढे जाण्यास माझे मन तयारच हो‌ईना. पण, काहीही होवो तिथे, आपण आपलं काम केलंच पाहिजे अशा निश्चयाने मी मनोबल एकवटलं आणि पुढे निघालो. तुम्ही एकदा कामचुकारपणा केलात की संपलं. तुम्ही तो पुढे पुन्हा पुन्हा करत राहणार आणि मला त्या कर्दमात फसायचं नव्हतं. त्यामुळे मी टॉर्च उचलला, हातात माझी लाकडी केंडो तलवार घेतली आणि फेरीवर निघालो.

काय विचित्रच रात्र होती ती! रात्र वाढत गेली तशी वा-याचा जोर देखील वाढत गेला आणि हवेतला दमटपणा आणखी वाढला. माझ्या शरीराला खाज सुटली आणि माझं कशात लक्ष लागेना. मी सर्वात पहिले जिम, थेटर आणि स्विमिंग पूल तपासून यायचं ठरवलं. तिथं सगळं काही ठिकठाक होतं. स्विमिंग पूलचं फाटक मात्र एखादा वेडा माणूस मनाला ये‌ईल तशी मुंडी हलवतो तसं दाणदाण धडकत होतं आणि वाजत होतं. पण, त्या दणादण आवाजालाही एक लय होती. पहिले होय होय..आणि मग नाय, नाय, नाय... अशी. ही तुलनाही विचित्र वाटते, माहितिये मला, पण त्यावेळी मला तसं वाटलं खरं.

शाळेच्या इमारतीत देखील सगळं काही नेहमीसारखंच होतं. मी खोल्या तपासत पुढे निघालो आणि माझ्या यादीत खुणा करत राहिलो. काहीतरी विचित्र असल्याची भावना होत होती ते सोडलं तर बाकी काहीही विचित्र घडलं नाही. मी सुटकेचा निश्वास टाकला आणि के‌अरटेकरच्या खोलीकडे परतायला निघालो. मी तपासलेली यादीतली शेवटची खोली होती- शाळेच्या इमारतीच्या पूर्वेस असलेल्या कॅफेटेरीयाच्या बाजूची बॉयलर रूम. ही बॉयलर रूम के‌अरटेकरच्या रूमच्या बिलकुल विरूद्ध बाजूस होती. याचाच अर्थ मला रूमकडे परतण्यासाठी पहिल्या मजल्यावरचा पूर्ण कॉरीडॉर चालून जाणं भाग होतं. आजूबाजूला मिट्ट काळोख होता.चंद्राचा प्रकाश असेल तेव्हा त्या बोळात थोडासा प्रकाश तरी असायचा, पण नसेल तेव्हा समोरचं काही म्हणून दिसायचं नाही. मला समोरचा रस्ता दिसावा म्हणून मला टॉर्च पेटवायला लागायचा. आणि, त्या रात्री तर वादळ होणार असल्याची सूचना होती, त्यामुळे चंद्राचाही पत्ता नव्हता. थोडावेळ चंद्रावरचे ढग दूर व्हायचे तेव्हा थोडासा प्रकाश पडायचा, पण, दुस-याच क्षणी  सर्वकाही पुन्हा काळोखात बुडून जायचं.

मी नेहमीपेक्षा जरा घा‌ईनेच बोळातून निघालो. माझ्या बास्केटबॉल शूज लिनोलियमच्या जमिनीवर घासून करकरत होते. हिरव्या रंगाच्या लिनोलियनची जमीन होती ती, दाट शेवाळाने माखलेल्या जमिनीसारखी.. मला आताही डोळ्यासमोर दिसतेय ती!

आता अर्धा बोळ ओलांडून गेलं की शाळेचं प्रवेशद्वार येणार होतं. मी प्रवेशद्वारापाशी पोहोचलो आणि ते ओलांडून जाणार इतक्यात,.. आ‌ईच्या गावात...काये ते! असं वाटून मी चमकलो. मला त्या काळोखात काहीतरी दिसल्यासारखं वाटलं. मला दरदरून घाम फुटला. मी तलवारीवरची पकड घट्ट केली आणि ते काये हे पाहायला त्याच्या जवळ सरकलो. शूज ठेवायच्या शेल्फच्या बाजूच्या भिंतीवर मी माझा टॉर्च मारला.

आणि..तिथे मी होतो. म्हणजे तिथे एक आरसा होता आणि त्या आरशात माझं प्रतिबिंब दिसत होतं. आदल्या रात्री तर तिथे आरसा नव्हता, म्हणजे आजच्या दिवसात कधीतरी तो इथे आणून ठेवण्यात आला होता. आ‌ईशप्पथ, मी कसला घाबरलो होतो. तो एक पूर्ण लांबीचा, मोठा आरसा होता. आरशात मीच दिसतोय आणि मी मलाच पाहून घाबरलो हे कळून मला जरा मूर्खासारखंच वाटलं. हात्तिच्या, इतकंच तर होतं, असं वाटलं. किती बिनडोकपणा तो! मी टॉर्च खाली ठेवला, माझ्या पाकिटातून सिगरेट काढली आणि शिलगावली. मी सिगरेटचा एक झुरका घेतला आणि आरशातल्या माझ्या प्रतिबिंबाकडे एक नजर टाकली. बाहेरचा चंदेरी प्रकाश खिडकेवाटे त्या आरशावर ये‌ऊन पडला होता. माझ्या मागे स्विमिंग पूलचं फाटक दाणदाण वाजत होतं.

एकदोन झुरके मारून झाल्यावर मात्र मला अचानक काहीतरी विचित्र जाणीव झाली. आरशातलं माझं प्रतिबिंब म्हणजे मी नव्हतो. म्हणजे, प्रतिबिंबात दिसणारा मी दिसायला तंतोतंत माझ्यासारखा होतो, पण तो मी नव्हतो हे मात्र नक्की. नाही, असं नाही. तो मीच  होतो, अर्थातच!- पण, कोणतातरी भलताच मी होतो. मी कधीच असायला, व्हायला नको होतो असा कोणतातरी भलताच मी.  छे! मला ते कसं सांगावं हे कळत नाहिये. मला त्यावेळी कसं वाटलं हे समजावून सांगणं खूप खूप कठीण आहे.

पण, मला एक गोष्ट निश्चित कळली ती म्हणजे, तो आरशातला मी - माझा दुस्वास करत होता, त्याला पूर्णपणे नफरत होती माझ्याबद्दल! एखाद्या काळोख्या महासागरावर तरंगणा-या हिमनगासारखा तिरस्कार! हा इतका तिरस्कार कोणाला कधी नाहिसा करता येणं शक्य नसेल.

मी काय करावं हे न सुचून तिथेच खिळल्यासारखा उभा होतो. माझी सिगरेट माझ्या बोटांमधून निसटली आणि खाली पडली. आरशातल्या माझ्या हातातली सिगरेट देखील गळून खाली पडली होती. आम्ही दोघे एकमेकांकडे एकटक पाहात उभे होतो. मी आपला भारणीखाली असल्यासारखा, एकाच जागी जखडून ठेवल्यासारखा स्तब्ध उभा होतो.

शेवटी एकदाचा त्याचा हात हलला. त्याच्या उजव्या हाताची बोटं त्याच्या हनुवटीवर आली आणि हळूहळू त्याच्या चेह-यावर सरकत फिरायला लागली, एखाद्या सावकाश सरपटणा-या किड्यासारखी. आणि अचानक मला जाणवलं की, आपणही तेच करत आहोत. जणूकाही मीच त्या आरशातल्या मीचे प्रतिबिंब होतो आणि आरशातला मीच मला त्याच्या इच्छेबरहुकूम वागवत होता.

मी हे सगळं सहन न हो‌ऊन शरीरातलं सगळं बळ एकवटलं आणि जिवाच्या आकांताने एक आरोळी ठोकली. त्यासरशी मला त्या जागेशी बांधून ठेवणारे पाश सुटले. मी माझी केंडो तलवार उचलली आणि दात‌ओठ खात त्या आरशावर घाव घातला. काच खळाखळा तुटल्याचा आवाज आला, पण मी ते पाहायला थांबलो नाही, मी वळून वेगाने चालायला लागलो होतो. के‌अरटेकरच्या रूमपाशी ये‌ईपर्यंत मी अजिबात मागे वळून पाहिले नाही. आता आलो तशी मी घाईघा‌ईने दाराला कडी घातली आणि पांघरूण डोक्यावरून ओढून घेतलं. मला माझ्या हातातून गळून पडलेल्या त्या सिगरेटच्या थोटूकाची चिंता वाटत होती, पण मी काही तिथे परत जाणार नव्हतो. रात्रभर वारा आपला सुसाटत घुरघुर करत राहिला आणि स्विमिंग पूलचं ते गेट दाणदाण वाजत राहिलं, होय होय, नाय, होय , नाय नाय नाय करत...

माझी खात्रीये की तुम्ही या कथेचा शेवट ओळखला असेलच.
तिथे कधीच, कोणताही आरसा नव्हता.

सूर्य एकदाचा वर आला तेव्हा तुफान शमलं होतं. वारा नेहमीसारखा वाहू लागला होता आणि सगळीकडे स्वच्छ सूर्यप्रकाश पडला होता. मी प्रवेशद्वारापाशी जा‌ऊन पाहिलं. तिथे माझ्या हातातून गळून पडलेली सिगरेट होती, माझी लाकडी तलवार देखील होती, पण, आरसा मात्र नव्हता. तिथे कधीच, कोणताही आरसा नसल्यासारखा.

मला काही भूतबित दिसलं नव्हतं. मला मीच दिसलो होतो. पण, मी त्या रात्री किती घाबरलो होतो हे मी आयुष्यभर विसरू शकणार नाही. मला जेव्हा हा प्रसंग आठवतो तेव्हा माझ्या डोक्यात हाच विचार येतो की, या जगात आपल्याला सर्वात जास्त घाबरवणारी गोष्ट जर कोणती असेल तर ती आपण स्वतः असतो.
तुम्हाला काय वाटतं?

इथे, माझ्या घरात एकही आरसा नाही हे एव्हाना तुमच्या लक्षात आलं असेलच. आरशाशिवाय शेव्ह करायला शिकणं ही काय खायची गोष्ट नाही, मस्करी नाही करतेय मी!

--

पुस्तकः ब्लाईंड विलो, स्लीपिंग वूमन
हारुकी मुराकामी
अनुवादः श्रद्धा भोवड


सौदाद.

आपण आपलं पूर्ण आयुष्य ’कशाच्यातरी’ जंगी तयारीत घालवतो आणि ते ’काहीतरी’ कधीच घडत नाही.

खरंय.

म्हणजे पाहा, की, कुठेही जाताना, असताना-नसताना ’काहीतरी’ घडणार हे आपल्याला सतत वाटत असतं. पण, ते ’काहीतरी’ म्हणजे काय हे आपल्याला कधीच माहित नसतं; म्हणजे, ते माहित असावं किंवा त्याची अंधुकशी कल्पना असावी असं देखील आपल्याला वाटत नसतं. त्यामुळे होतं काय की, काहीतरी घडण्याची अपेक्षा जरी असली तरी काय घडायला हवंय हे माहित नसल्याने कुठेही जा‌ऊन आल्यावर, असताना-नसतानाच्या नंतर नेमकं काय घडून गेलंय हे आपल्याला सांगता येत नाही, त्यामुळे ते न घडल्यासारखं असतं. अशारितीने न घडणा-या ’काहीतरी’च्या मागे आपलं आयुष्य घरंगळत चाललेलं असतं.

पण, शमीला ते ’काहीतरी’ म्हणजे काय ते नीटच कळलं होतं, म्हणूनच ती तो निर्णय घे‌ऊ शकली.

-

शमी. शमिकाचं शमी झालेलं.
ही शमी एक सर्वसाधारण सुखी मुलगी असावी. म्हणजे, तिनं तसं वाटून घेतलं असतं, तर ती नक्कीच असती. पण ती तसलं काही वाटून बिटून घेत नाही. तिच्या मनात असतं तर ती तिचं आतापर्यंतचं आयुष्य ’ट्रॅजिक’ आणि ’सर्वसाधारणपणे सुखी’ अशा दोन मोडमध्ये पोट्रे करु शकली असती, पण नंतर तिचं तिलाच वाटतं की, इतकं काही ट्रॅजिक आयुष्य नव्हतं आपलं!  हं, बाबा अपघातात सापडून वारले आणि त्यानंतर आ‌ई झुरुन झुरुन गेली हे इतकं सोडलं तर बाकी सगळं व्यवस्थित झालं आपलं.. पैशाची ददात नव्हती. काही वर्षं दाया, नॅनींच्या देखरेखीखाली वावरल्यानंतर मामा-काकांनी तिला हॉस्टेलवरच ठेवलेलं, त्यामुळे फॅमिली ड्रामाने बालपण आणि तरुणपण नासायची बलामत टळली. तिने आ‌ई-बाबा गेल्यावर फार अश्रू ढाळलेले नसले तरी तिला तिच्या आ‌ई-बाबांची खूप आठवण यायची. अगदी बेदम. त्यांच्यासोबत अजून एक दिवस घालवता आला असता तर आपण काय काय केलं असतं यावर तिचं स्वप्नरंजन चालायचं, पण जमिनीवर यायला जास्त वेळ नाही लागायचा! व्हायचं ते हो‌ऊन गेलं होतं. तिचे आ‌ई-बाबा आता या जगात नव्हते. ती आता या जगात ख-या अर्थाने एकटी होती, हे सत्य थोबाडीत बसल्यासारखं कळायचं. मग पुढे कधीतरी शमीने त्या कटू वास्तवाचं हलाहल पूर्ण पचवलं. तिचं स्वप्नरंजन संपलं आणि तिने एकटीने राहायची मनाची तयारी केली. एकटीने राहायची, एकटीने निर्णय घेण्याची, एकटी-एकटीने सगळं सगळं करायची, सोसायची, निभवायची सवय अशी अगदी लहानपणापासूनची, त्यामुळे बाहेरच्या जगात वावरताना कुठे काही अडलं नाही. पण, पोटातलं पाणीही न हलवणा-या गुळगुळीत एक्प्रेसवेवर आपली मोटर सुर्ळकन पळत असते आणि अचानक कुठेतरी एक स्पीडब्रेकर येतो आणि मोटारीला गचके बसतातच, त्याप्रमाणे तिच्या एकमार्गी, सरळ-सोप्या आयुष्यात निखिल आला.

त्याला म्हणे उर्मट माणसांच्या प्रेमात पडायचा भारी सोस होता. शमीने म्हटलं "ओके, तू म्हणशील तसं!". हे म्हणताना त्याने तिला उर्मट म्हटलं हे तिने सवयीने काना‌आड केलं. नाही म्हणायला तो बरा होता. करड्या डोळ्यांचा, शाळेच्या भिंतीच्या कडेने वाढणारं गवत असतं ना, अंगाला तसा वास येणारा! पुन्हा लिहिणारा वगैरे, शिवाय लिहिलेलं झकासही असणारा, म्हणजे डोक्यावरुन पाणीच! त्याने तिला भावुक प्रेमिक लिहितात तशी एक-दोन मूर्ख पत्रं लिहिली होती आणि तिने पण त्या ’थोड्याशा आणि वेगळ्या चमत्कारीक प्राण्याला’ अगदी दयाळूपणे उत्तरं दिली होती. मग तो तिच्या प्रेमात वगैरे पडला, आणि आपलंही त्याच्यावर प्रेम बेम आहे की काय अशी शंका येण्या‌इतपत शमी त्याच्यात गुंतली. त्यानंतरचा अपरिहार्य टप्पा- त्याने शमीला लग्नाचं विचारलं.

ती आपली एका वेळी एकाच माणसावर प्रेम करणारी मुलगी! पण, थोडीशी मजा म्हणून, लगेच काय हो म्हणायचं, म्हणून खरंतर तिला जर-तर, असं-तसंचे वाह्यात खेळ खेळता आले असते,  थोडा वेळ जा‌ऊ देत-मग सांगू करत होकार लांबणीवर टाकता आला असता. तिच्या रटाळ आयुष्यात तसाही विरंगुळा होताच कुठे! पण धोरणीपणाने किंवा मनात काहीतरी योजून उभ्या आयुष्यात कोणती गोष्ट न केल्याने तिने त्याला सरळपणे ’हो’ म्हणून टाकलं.

आणि त्यानंतर मीनाता‌ईंची भेट!

शमीने निखिलला 'हो' म्हणण्याचं खरं कारण तिला एक रेडीमेड आ‌ई मिळू शकेल हे होतं. निखिलच्या आ‌ईबद्दल, म्हणजे मीनाता‌ईंबद्दल तिने खूप ऐकलं होतं.  निखिल तर अष्टौप्रहर आ‌ईचे गुणगान गायचाच, शिवाय निखिलच्या मित्रमंडळींमध्येही त्यांचं नाव आदराने घेतलं जायचं. निखिलचे बाबा पण त्याच्या लहानपणीच गेलेले आणि त्यानंतर मीनाता‌ईंनी त्याला तळहाताच्या फोडासारखा जपून मोठा केलेला. शमीला लहानपणापासून सभोवताली वडीलधारं कोणी नसण्याची सवय, त्यामुळे निखिलच्या घरातला वेगळा अनुभव घे‌ऊन पाहाण्याची तिला ओढ लागली होती. लहानपणापासूनची आस ती! कोणी सांगावं, इतक्या वर्षांनंतर आपल्या सोबत वडीलधा-यांचं राहाणं आपल्याला आवडूनही जा‌ईल असं तिला वाटलेलं. शिवाय, निखिलच्या वाटचं थोडं प्रेम जरी माझ्या वाट्याला आलं तरी आय विल टेक द डील असा विचार करुन तिने हो म्हटलेलं! पण मीनाता‌ईंची भेट तिला वाटली होती, तिने गेले कित्येक दिवस मनात रंगवली होती त्यापेक्षा खूप वेगळी झाली.

"आ‌ई, ही शमी! मी तुला सांगीतलं होतं ना.. "

मीनाता‌ईंची पहिली भेट शमी कधीही विसरणार नाही. निखिलच्या घरातल्या हॉलमध्ये त्रिकोणी चेह-याच्या, लांब जिवणीच्या, शेलाट्या अंगकाठीच्या घा-या मीनाता‌ई तिच्या समोर उभ्या होत्या.  त्यांनी विटकरी रंगांची सोनेरी बॉर्डरची कॉटन साडी नेसली होती आणि जुन्या फॅशनचं अर्ध्या हाताचं ब्ला‌ऊज घातलं होतं. विरळ होत चाललेले काळेकरडे केस त्यांनी मागे एका बुचड्यात बांधले होते. कपाळवार काळं कुंकू होतं आणि कानात हि-याच्या कुड्या होत्या. डोळे शमीला आपादमस्तक न्याहाळण्यात गुंतले होते. शमीने हसून हात जोडून त्यांना  नमस्कार केला. पण, शमीला पाहिल्यानंतर त्यांच्या कपाळावर कळेल न कळेलशी आठी चढली ती शेवटपर्यंत गेली नाहीच. रीत म्हणून त्यांनी तिला चहा-सरबताचं विचारलं इतकंच, त्यानंतर त्या खोलीत जा‌ऊन बसल्या त्या शमी जा‌ईपर्यंत बाहेर आल्याच नाहीत. शमीला नाही म्हटलं तरी थोडंसं चरकल्यासारखं झालं. निखिलच्याही ते लक्षात आलं असावं. लग्नाच्या आधीपासूनच हे असं, तर लग्नानंतर काय याचा विचार करुनच शमीने लग्नाला मोडता घालायचे असंख्य प्रयत्न केले, पण निखिल बधला नाही, त्यांचं लग्न झालंच शेवटी! शमीचंही निखिलवर प्रेम असणारच, त्याशिवाय का तिने स्वतःहून फुफाट्यात पाय घातला असणार?

-

निखिलने शमीला मॉरिशसला ने‌ऊन आणलं आणि त्यांची रुटिन्स नेहमीप्रमाणे सुरु झाली आणि मीनाता‌ईंच्या शोडा‌ऊनला तेव्हाच सुरुवात झाली.

शमीला सकाळी 10ला दादरला पोहोचायचं असायचं म्हणजे वस‌ईहून किमान 8.40ची लोकल पकडायला लागायचीच. पहिल्याच दिवशी तिने सकाळी चहाचं आधण टाकून दूध गरम करायला ठेवलं आणि इस्त्री केलेले कपडे घ्यायला खोलीत गेली. पुन्हा ये‌ऊन बघते तो काय मीराता‌ई दूध गरम करत ठेवलेल्या भांड्यामधलं सगळं दूध सिंकमध्ये ओतत होत्या.

"अहो, हे काय करताय मीनाता‌ई?" (आपल्याला आ‌ई बोलायचं नाही ही ताकीद त्यांनी निखिल आजूबाजूला नाही असं पाहून लग्नाच्या दिवशीच दिली होती)

"या घरात कशासाठी कोणतं भांडं वापरायचं याची एक सिस्टीम आहे. भाजीच्या भांड्यात दूध तापवायचं नाही. दुधाच्या भांड्यात भाजी करायची नाही, समजलं?"

शमीने एक खोल श्वास घेतला आणि म्हटलं,

"हो, समजलं, पण, अहो, दूध ओतून का दिलंत?"

"त्याशिवाय तुझ्या कायम लक्षात कसं राहिल ते?"

हे असं.
त्यादिवशी कोणालाच चहा मिळाला नाही.

त्यानंतर त्यांचे कारनामे जोरात सुरु झाले. उगीच डोक्याला ताप नको शमीने कशाकरता कोणतं भांडं वापरतात हे शिकून घेतलं तर त्या दुपारच्या वेळात पीठाच्या, कडधान्याच्या डब्यांची अदलाबदल करायला लागल्या. रात्री ये‌ऊन पुन्हा सगळं शोधत बसायचा मनस्ताप पुन्हा शमीलाच! त्यांना हाय बीपीचा त्रास होता, त्यामुळे त्यांचं जेवण कमी मीठाचं असायचं. ते त्या सकाळीच करुन घ्यायच्या, पण ते जेवण शमी तिचा डबा करुन घेण्याच्या घा‌ईत असतानाच करायचा त्यांचा हट्ट असायचा. निखिल बाहेर जेवायचा, पण शमीला बाहेर जेवायला आवडायचं नाही. पण प्रत्येक सकाळी मीनाता‌ई अध्येमध्ये करायला लागल्यानंतर आणि नंतर धावपळ हो‌ऊन लोकल चुकायला लागल्यानंतर शमीने डबा नेणं सोडलं. कामाला बा‌ई होत्या, पण शमी काचेची भांडी त्यांना घासायला देत नाही हे पाहिल्यानंतर त्या जेवण करताना जास्तीत जास्त काचेची भांडी वापरायला लागल्या. शमी रात्री कामावरुन घरी आल्यावर सिंकमध्ये काचेच्या भांड्यांची रास तिची वाट पाहात असायची. पण शमीही कच्च्या गुरुची चेली नव्हती. जोवर डोक्यावरुन पाणी जात नाही आणि जोवर काही कटू न बोलता आपल्याच्याने होतंय तोवर निभवून न्यायचं असा चंग शमीनेही बांधला होता. माणूसच होत्या त्या, राक्षस नाहीत, कधीतरी ह्रदय द्रवलं असतंच त्यांचं! शमीला त्यांचा राग कळत होता, नाही असं नाही. पहिल्या पहिल्यांदा तिला वाटायचं की, स्वतःच्या हिकमतीवर लहानाचा मोठा केलेल्या निखिलच्या बायकोबद्दल त्यांच्या काहीतरी अपेक्षा असणारच, आपण त्यात मुळीसुद्धा बसत नसू, म्हणून हा राग असेल, पण नंतर नंतर तिला वाटायला लागलं, नव्हे तिची खात्रीच झाली की त्यांना निखिल आणि त्यांच्यामध्ये कोणीही आलेलं नकोय. निखिलचं लग्न झालेलं पण नकोय.

-

एके दिवशी शमीला तिच्या एका मित्राचा फोन आला, परवेझ त्याचं नाव.

"काय म्हणतोस प-या.."

"अगं, तुझ्या सासूचा कॉल आला होता मला."

"व्हॉट? माझ्या सासूचा? तुला? का?"

"तू माझ्याबरोबर आहेस का विचारायला. "

".."

"तू या वेळेला घरी येतेस, पण अजून आलेली नाहियेस म्हणून सगळ्यांना फोन करतेय असं म्हणाल्या."

"त्या असं म्हणाल्या?"

"हा काय प्रकार आहे? व्हॉट्स राँग शमी?"

"काही नाही प-या, आय विल टॉक टू यू लेटर ओके? थँक्स!"

"ओके, बट यू टेक के‌अर.."

आपण घरी नसताना त्यांनी आपल्या ड्रॉवरमध्ये उचकापाचक केली असणार, त्यात त्यांना आपली फोनची डायरीही मिळाली असणार. रिकामपणाचे उद्योग, दुसरं काय! त्यांनी त्यांच्या डोक्यात आपली कल्पोकल्पित लफडीही रचलेली असणार याबद्दल शमीच्या मनात तिळमात्रही शंका नव्हती.

त्या रात्री शमीने हा प्रकार निखिलच्या कानावर घातला तेव्हा निखिलही गंभीर झालेला दिसला.

-

दोन डावी वळणं, एक उजवं वळण, मग सरळ रस्ता. शमी गेल्या चार महिन्यांच्या सवयीने चालत राहाते. दुस-या वळणावर बसणा-या वेड्या भिका-याचे केस कोणीतरी स्वच्छ कापून दिलेत. अंगाखालची चादर स्वच्छ आहे. ती चपाती-भाजीचं पार्सल त्याच्यासमोर ठेवते आणि पुढे चालायला लागते.

तिच्या मनातलं ऊन बाहेरही आहे. ती सवयीने चालते आहे, चालत राहाते.. चालत राहाते.

बरोब्बर चारशे सत्याहत्तर पावलांनंतर ती बेकरी येते.

ती सवयीने समोरच्या इमारतीच्या तिस-या मजल्याकडे पाहाते. हं! अजूनही बंद आहे.

त्या इमारतीच्या तिस-या मजल्यावरचा, गेले चार महिने बंदच असलेला फ्लॅट शमीने पहिल्यांदा पाहिला त्या क्षणी तिला आवडला होता. अर्थातच त्याचं बाह्य रुप. एक खिडकी आणि वर्तुळाकार सज्जा असलेली  बाल्कनी हीच काय ती त्या फ्लॅटची रस्त्यावरून दिसणारी बाजू. पण, त्या खिडकीसमोर एक रेन ट्री आणि कडुनिंबाची जाळी पसरलेली होती. ती खिडकी उघडली तर कडुनिंबाचा उग्र पण ताजातवाना करणारा दर्प काय छान येत असेल, शिवाय खिडकीतून कायम ते रेन ट्रीचे नखरेल गेंद दिसत राहाणार ते वेगळेच. त्या खिडकीला जराशी वेगळी काळीशार काच होती. आतून बाहेरचं दिसावं, पण बाहेरच्याला आतलं दिसू नये अशा हेतूने लावलेली. आणि त्या वर्तुळाकार बाल्कनीत निरनिराळी झाडं, वेली, मोगरा होता, आधार दे‌ऊन चढवलेली रानजा‌ई, कृष्णकमळं होती. वर एक लामणदिवा लटकावून दिलेला होता. इथे कोणी राहात नाही तर या झाडांना पाणी कोण घालतं आणि ही झाडं सदा तरारलेली कशी असतात हा प्रश्न शमीला हज्जारदा पडलेला होता. पण तिथे राहाणा-यांनी केली असेल काहीतरी सोय म्हणून ती गप्प बसली होती.

त्या फ्लॅटचं अंतरंग कसं असेल याचा विचारही तिने अनेकदा केला होता. डबल डो‌अर, फ्लॅटमध्ये शिरल्यावर डाव्या बाजूला हॉल आणि हॉलच्या पलीकडे बाल्कनी, हॉल आणि बाल्कनीमध्ये एक प्रचंड मोठी फ्रेंच विंडो, त्या विंडोमध्ये बसायला केलेला मार्बलचा कट्टा. हॉलच्या डाव्या कोप-यात भारतीय बैठक, त्यावर चिंट्झच्या उशा. बैठकीवर ओळंबलेले चार पेण्डण्ट लॅँप्स. कोप-यात फायकस. बैठकीसमोर एक सोफा. मध्ये मोकळ्या जागेवर जॉमेट्रिक पॅटर्न असलेलं छोटंसं कार्पेट. सोफ्याच्या बाजूने आतल्या खोलीत जाणारा व्हरांडा आणि मधल्या चौकटीत काचेच्या गोल मण्यांचे किणकिणते पडदे. होल्ड ऑन! आपण फ्लॅटचं अंतरंग म्हणालो, अंतर्भाग नाही, का बरं? आपण त्या फ्लॅटला आपल्यासारखीच एक जिवंत एन्टिटी मानायला लागलो आहोत का? हं, विचित्र विचार आहे खरा.

शमीने जोरजोरात मान हलवली. कपाळ खसाखसा घासलं.

--

दिवसांमागून दिवस उलटत होते, महिन्यांमागून महिने..

श्वास सवयीने घेता येतो
घास सवयीने तोंडातच जातो
टोमणे काना‌आड करायची सवय होते
सवयीमुळे झोपही रात्रीच लागते.
दुःखात हसायची सवय होते
हसण्यात दुःख लपवायची सवय होते.
नो मॅटर व्हॉट,
आपण चालत राहतो
निव्वळ सवयीने.

जगण्याची सवय होणं
ही फ़ार अजब गोष्ट आहे.

लग्नाला सहा महिने उलटून गेले तरी मीनाता‌ईंचा उत्साह कणभरही कमी झाला नव्हता. त्रास द्यायच्या नवनवीन क्लृप्त्या त्यांना रोजरोज सुचतात तरी कशा याचं शमीला आश्चर्य वाटायचं, पण मराठी मालिका म्हणजे अशा क्लृप्त्यांचा एनसायक्लोपीडिया असतात हे देखील तिला आता‌आताच समजलं होतं. जीव नकोसा करुन सोडला होता अगदी. त्यांच्यात सरळपणे संभाषण होणंही मुश्कील झालं होतं.

तिने काहीतरी भलेपणाने विचारावं, आणि त्यांनी त्याचा बरोब्बर उलटा अर्थ लावून आणखी तिसरंच काहीतरी बोलावं असा सगळा प्रकार.

निखिलही मग या प्रकाराला इतका कंटाळला की त्याने कधीतरी यातून अंगच काढून घेतलं.

शमीला वाटायचं की कधीकधी शत्रूकडूनही थोडीफार सहानुभूती हवी असते ते कशाने? मीराता‌ईंनी स्वतःहून सगळं स्पष्ट केल्यानंतर, त्यांना माझ्याबद्दल फक्त द्वेषच वाटतो हे नानापरीने दाखवल्यानंतरही आपण अजूनही त्यांच्या प्रेमाची आस लावून बसलो आहोत, ते का?

अशा वेळी आ‌ई-बाबांची आठवण यायची. ते असते तर हे दुःख बोलून दाखवू शकलो असतो. बोलायला तिच्याकडे होतं तरी कोण? निखिल? तो तर आजकाल बोलायलाही कंटाळायचा. सतत आपण लॅपटॉपमध्ये डोकं खुपसून काम चाललेलं असायचं. आ‌ई असती म्हणजे माहेरपणाला जाता आलं असतं, लाड करुन घेता आले असते, भरपूर रडून घेता आलं असतं.

पण, ती इथे नाहीये. आहेत त्या मीनाता‌ई.  शमीचं दडदडीत वास्तव.

कुठं दुखतंय तुला? काय खुपतंय? काय छळतंय? काय होतंय तुला? काय झालंय तुला?विचारायला इतके कठीण प्रश्न आहेत का हे? अक्षरांची परम्युटेशन्स आणि कॉंबिनेशन्स वापरुन बनवलेली साधीसुधी वाक्यं ती. ही वाक्यं बनवायचं सुचू नये? वाटू नये?

आपण त्याचं इतकं काय घोडं मारलं आहे?

शमीला असे प्रश्न वारंवार पडायचे, पण त्याची उत्तरं मिळवताना आणखी भीतिदायक प्रश्न समोर यायला लागले तेव्हा तिने पडणा-या प्रश्नांकडेही दुर्लक्ष करायला सुरुवात केली.

-

आजचा दिवसही नेहमीसारखाच.

अगला स्टेशन- वस‌ई. पुढील स्टेशन- वस‌ई, नेस्क्ट स्टेशन-वस‌ई

त्याच्यापुढे स्टेशन शमीचं-शमी उतरणार. खिडकीच्या गजांचा पारोसा वास आणि दिवसाच्या शेवटी तोंडात जमा झालेली कडू तुरट चव घोळवत..नेहमीसारखीच.

शमी बायांच्या लोंढ्यावर स्वार हो‌ऊन हमरस्त्यापर्यंत आली, ज्वेलर्सपाशी आल्यानंतर सवयीने वर नजर टाकली, नजर वळवून नेहमीसारखं पुढे चालायला लागणार इतक्यात ती धक्का बसून थांबली आणि तिने पुन्हा मान उचलून वर पाहिलं.

आज काहीतरी वेगळं आहे हे समजायला तब्बल तीन-चार सेकंदं जायला लागले.
तिस-या मजल्यावरची खिडकी उघडी होती, बाल्कनीतला लामणदिवा लागलेला होता.

आलंय वाटतं कोणीती राहायला तिथे? शमीचा कंटाळा कुठल्याकुठे पळाला.

त्या बाल्कनीत एक म्हातारीशी बा‌ई उभी होती. तो लामणदिवा तिच्या पाठीशी होता त्यामुळे तिच्या चेह-यावर अंधार आला होता आणि महाभारतातल्या ’समय’प्रमाणे त्या म्हातारीच्या संपूर्ण शरीराला एक तेजोवलय वेढून आहे असा भास होत होता. शमी डोळे बारीक करुन त्या बा‌ईंना पाहाण्याचा प्रयत्न करत होती, एवढ्यात त्या बा‌ईंनी शमीला वर येण्याची खूण केली.

शमीने आजूबाजूला पाहिलं, न जाणो दुस-या कोणाला बोलावत असतील तर काय घ्या. पण रस्त्यावर त्या क्षणी तिच्याशिवाय कोणीही नव्हतं. तिने पुन्हा एकदा वर पाहिलं तर त्या अजून तिलाच पाहून वर येण्याची खूण करत होत्या.

आता काय करायचं? सहा महिने जो फ्लॅट बाहेरुन पाहून आत कसा असेल याचं चित्र रंगवत होतो तो फ्लॅट पाहायची संधी आयती मिळत होती ती तिला घालवायची नव्हती, पण संपूर्ण अनोळखी बा‌ईच्या घरात तिने बोलावलं म्हणून तरी का जायचं?

जावं की न जावं?

पण, घरी जा‌ऊन मीनाता‌ईंनी केलेले उद्योगच निस्तरायचे आहेत, त्यापेक्षा काहीतरी नवीन तरी पाहू, जे हो‌ईल ते हो‌ईल असं मनाशी म्हणून शमीने इमारतीच्या गेटकडे मोर्चा वळवला.

तिने इमारतीच्या आत पा‌ऊल टाकलं तशी तिला एकदम शांत वाटलं. कानात दडे बसले की काय असं वाटण्या‌इतपत या अंतर्भागात किर्र शांतता होती. हमरस्त्याच्या बाजूला असूनही इमारतीच्या आत बाहेरचा आवाज पोहोचत नव्हता. शमी इमारतीचं आतून निरीक्षण करु लागली. ती इमारत जरा जुन्या धाटणीचीच होती. तिचे जिने सरकारी इमारतीतल्या जिन्यांप्रमाणे चौकड्याचौकड्यांच्या टा‌ईल्सनी बनलेले होते. राहाणारे सुसंस्कृत असावेत कारण कोप-यांवर पिचका-यांचे डाग नव्हते. जिन्याची एक चढण संपल्यावर चौकोनांची भोकं असलेली एक भिंत. त्या भिंतीतून बाहेरची रहदारी स्पष्ट दिसत होती. इमारतीत प्रवेश केल्यापासून तिथली हवा मिनीटांगणिक अधिक गर्द, दाट होत चालल्याचा विचित्र भास शमीला होत होता. याखेरिज एक गोष्ट मात्र शमीला खूप प्रकर्षाने जाणवली, ती म्हणजे- तळमजल्यापासून दुस-या मजल्यापर्यंतच्या सर्व फ्लॅट्सना टाळी लागलेली होती. पण, विचित्र गोष्ट अशी होती की, मघाशी त्या इमारतीच्या पहिल्या मजल्यावर एक बा‌ई कपडे गोळा करत होती हे ती शपथेवर सांगू शकली असती. एव्हाना तिला त्या प्रकारातल्या वैचित्र्याची थोडीफार जाणीच व्हायला लागली होती.

"शमी, ये! "

काही मिनीटांमध्ये या इमारतीमध्ये आपल्याखेरिज दुसरं कोणी नसण्याची शमीला इतकी सवय झाली की की तो बा‌ईचा आवाज आहे हे तिला कळायला पाच-सहा सेकंद जावे लागले.

ती मघाची म्हातारी बा‌ई जिन्याच्या सर्वात वरच्या पायरीवर उभी होती आणि शमीला बोलावत होती. जिन्याची उंची एक आठ-दहा फूट असेल, की जास्त होती?

शमीने डोळे बारीक करून बघितलं पण, तिला काही धड कळत नव्हतं. प्रकाशाचा खेळ होता की तिच्या डोळ्यांमध्येच काहीतरी गडबड होती, कोण जाणे, पण ती म्हातारी सारखी इन अँड आ‌ऊट ऑफ फोकस होत होती.

तो जवळ येत होती की लांब चालली होती?
शमीला एकाच वेळी दुर्बिणीच्या सुलट्या आणि उलट्या बाजूने पाहिल्यासारखं वाटत होतं.

म्हातारी जिन्यासमोरच्याच फ्लॅटचं दार उघडून आत निघून गेली. तिने मला शमी हाक मारली? की आपल्याला भास झाला? तिला आपलं नाव कसं माहित?
हा प्रकार तरी काय आहे? शमीला एव्हाना भीती वाटायला लागली होती. पण तिच्या मनातल्या त्या जागेच्या खूप जुन्या कुतूहलाने, आकर्षणाने त्या भीतीवर मात केली. शरीरात होतं नव्हतं तितकं सगळं धैर्य एकवटून ती जिना चढून गेली. तिच्या पोटातली फुलपाखरं फडफडत एव्हाना तिच्या गळ्यापर्यंत आली होती.
दार उघडंच होतं. उं! डबल डो‌अर. आजकाल पाहायला मिळत नाहीत अशी दारं. त्याही परिस्थितीत तिच्या डोक्यात विचार आला. तिने उघड्या दारातून आत डोकावून पाहिलं तर आत कोणीच नव्हतं.

"हेलो, कोणी आहे का?"

पण कोणाचंही उत्तर आलं नाही तेव्हा तिने आत पा‌ऊल टाकलं.

"हेलो?" तिने पुन्हा आवाज दिला.

त्या प्रशस्त दिवाणखान्यात ती एकटीच उभी होती.
मग तिने थोडावेळ तिथेच उभं राहून कोणी येतंय का याची वाट पाहिली. पण कोणीही आलं नाही. त्या म्हाता-या बा‌ई पण नाही.

शमीने दिवाणखान्यावर एक नजर टाकली. तिने कल्पनेत रंगवला होता अगदी तस्साच्या तसा दिवाणखाना होता तो! हॉलच्या पलीकडे बाल्कनी होती, बाल्कनीतल्या मोग-याला प्रचंड बहर आला होता. हॉल आणि बाल्कनीमध्ये एक प्रचंड मोठी फ्रेंच विंडो होती आणि त्या विंडोमध्ये बसायला एक मार्बलचा कट्टा केलेला होता. हॉलच्या उजव्या कोप-यात एक सोफा होता आणि डाव्या कोप-यात भारतीय बैठक. बैठकीवर चिंट्झच्या उशा होत्या आणि बैठकीच्या वर ओळंबलेले चार पेण्डण्ट लॅँप्स होते. कोप-यात फायकस दिमाखात उभा होता. मध्ये मोकळ्या जागेवर जॉमेट्रिक पॅटर्न असलेलं छोटंसं कार्पेट होतं. सोफ्याच्या बाजूने आतल्या खोलीत जाणारा व्हरांडा आणि मधल्या चौकटीत काचेच्या गोल मण्यांचे किणकिणते पडदे होते.. होल्ड ऑन! आपण कल्पनेत रंगवलेला अगदी तसाच आहे की हा फ्लॅट! भुताटकी आहे की काय इथं? शमी खुदकन् हसली. ओह! कमॉन, गेट होल्ड ऑफ यु‌अरसेल्फ. आयॅम शु‌अर की हा योगायोग असणार. शमी जागेवरुन हलली आणि दिवाणखाना कुतूहलाने पाहात फिरु लागली. तितक्यात तिच्या मागून काचा किणकिणल्याचा  आवाज आला आणि विचारणा झाली,

"शमी, आलीस का बाळा? चहा घेणार की जेवतेस सरळ?"

शमी ताठरली. तिचा श्वास जागच्या जागी थांबला. तोच गोड आवाज, तीच हेल काढून बोलण्याची पद्धत, थोडासा अनुनासिक आवाज. इतकी वर्षं झाली म्हणून काय झालं, शमी तो आवाज जन्मात कधी विसरु शकली नसती.
आ‌ई?

शमीने मागे वळून  पाहिलं तेव्हा तिची आ‌ई चहाचा कप हातात घे‌ऊन तिच्याकडे पाहात हसतमुख उभी असलेली दिसली.

आ‌ई? माझी आ‌ई?

शमीची पाचावर धारण बसली होती. शमीच्या डोक्यात वेगाने विचार येत-जात होते, पण समोरच्या चित्राचं स्पष्टीकरण त्यातल्या कोणत्याही विचारात बसत नव्हतं.

शमीचे पाय लटलट कापायला लागले, तिच्या चेह-यावरचा रंग उडाला. आपल्याला भास होतायेत की हे सर्व चाल्लंय ते खरंय?

"शमी, बाळा काय होतंय? बरं नाही का?"

तिची आ‌ई काळजीने तिच्याजवळ आली.

"ही काय मस्करी आहे? कोण आहात तुम्ही?" भीतीने अर्धमेल्या झालेल्या शमीने तिला चुकवत दार गाठलं.

"शमी, असं काय करतेस? आ‌ईला नाही ओळखत?"

"माझी आ‌ई कधीच गेली. तुम्ही कोण आहात? हा काय प्रकार आहे?"

तेवढ्यात त्या मघाच्या म्हाता-या बा‌ई कुठूनतरी तिथे उगवल्या.

"शमी, थांब, ऐकून घे."

पण शमी काही ऐकण्याच्या मनःस्थितीत नव्हती, तिने त्या म्हाता-या बा‌ईंना बाजूला ढकलून दार उघडलं आणि बाहेर धूम ठोकली. अंगावरुन शहा-यांमागून शहारे जात होते, पाठी पाहायचं धैर्य होत नव्हतं. ती घरी कशी आली ते तिचं तिलाही सांगता आलं नसतं. घरी आली आणि तिने रुममध्ये जा‌ऊन चादर डोक्यावरुन ओढून घेतली. तिच्या मानेवरचे केस शहारुन ताठ होत होते, काही केल्या तिची हुडहुडी जात नव्हती.

त्या रात्री शमीला सणकून ताप भरला.

-

दुस-या दिवशी शमीला त्या तिस-या मजल्याकडे पाहायचं धैर्य होत नव्हतं पण, स्वतःची खातरजमा करुन घेण्याकरता वर पाहाणं भाग होतं. तिने मनाचा हिय्या करुन वर पाहिलं, तर..

तिथे काहीही, कोणीही नव्हतं.

तो लामणदिवाही लागलेला नव्हता आणि ती विचित्र म्हातारी बा‌ईही तिथं नव्हती.

शमी सुस्कारली.
आपण चक्क निराश झालोय? हां! स्ट्रेंज!

काहीच दिसत नाही म्हटल्यावर अंगात धैर्य आलेल्या शमीने तिसरा मजला गाठला. आज मात्र तिच्या लक्षात एक गोष्ट आली की आज सगळ्या मजल्यांवरची सगळी घरं उघडी होती. कोणत्याही दाराला टाळं नव्हतं. तिच्या अपेक्षेप्रमाणेच तिस-या मजल्यावरचा तो फ्लॅट बंद होता. शमीने दाराजवळ जा‌ऊन नीट पाहिलं तर त्याच्या हँडलवर बोट ओढलं तर मागे जाड ठसा राहाण्या‌इतपत धुरळा होता. निदान काही दिवसांत तरी इथे कोणी आलं-गेलेलं नव्हतं याचा तो पुरावा होता. तिने बाजूच्या फ्लॅटची बेल वाजवली. एका त्रासिक चेह-याच्या बा‌ईने दार उघडलं.

"सॉरी, मी तुम्हाला अवेळी त्रास देतेय, पण मला एक सांगाल का, हे बाजूचे कुठे गेलेत का आज?"

त्या बा‌ईने विचित्रपणे तिच्याकडे पाहिलं.

"नाही, मी काल इथे ये‌ऊन गेले होते, पण आज दाराला टाळं आहे, काही सांगून गेलेत का?"

"तिथे कोणी राहात नाही" असं म्हणत त्या त्रासिक चेह-याच्या बा‌ईने दार आपटलं आणि ते आपटताना "पागल कुठली!" असंही म्हटल्याचं शमीच्या कानावर आलं. शमी काहीतरी चिडून बोलणार इतक्यात दार बंदही झालं होतं.

हा प्रकार काय आहे?

हे एखादं समांतर विश्व वगैरे होतं का, जे फक्त मलाच दिसतंय?

तिने जोरजोरात मान हलवली, कपाळ खसाखसा घासलं. जरा अस्वस्थ करणारे विचार डोक्यात आले की कपाळ खसखसून घासायची सवय आहे तिला, ते सगळे विचार पुसले जातील समहा‌ऊ या अपेक्षेत.

"पागल बनू नकोस शमी. असं कधी काही घडत नसतं!" शमीने आपल्या विचारांना शूss करुन गप्प बसवलं,

-

-निखिल?

-हं..(त्याचे डोळे समोरच्या लॅपटॉपवर)

-ऐक ना..

-(लॅपटॉप बाजूला ठेवून)हं, बोल.

-तुला आपला प्लॅटफॉर्म नं. 1 कडे जाणारा रस्ता माहितिये? आनंदनगरमधून?

-हो, त्याचं काय.

-पार्कींग ओलांडलं की एक बेकरी लागते बघ..

-हं, त्याच्या बाजूला एक सलोन आहे, समोर श्री लक्ष्मी ज्वेलर्स आहे.

-एक्झॅक्टली, त्या श्री लक्ष्मी ज्वेलर्सच्या इमारतीच्या तिस-या मजल्यावरची डावीकडच्या फ्लॅटची बाल्कनी पाहिलियेस कधी?

-नाही. का गं.

-त्या फ्लॅटची एक खिडकी आणि बाल्कनी रस्त्याकडे तोंड करुन आहे. आणि ती बाल्कनी मला खूप आवडते.

-ओके, वर्तुळाकार सज्जा आहे का?

- हो. तुला कसं कळलं? पाहिलायेस का तो फ्लॅट?

-नाही, पण अगं तुझं ते वर्तुळाकार सज्ज्याचं ऑब्सेशन एव्हाना सगळ्यांनाच माहिती झालंय.

-ओके, मला वाटलं की तू पाहिला असशील म्हणून.

-नाही गं, त्या बाजूने मी एकदाच गेलोय. ते पण म्हात्रेला ट्रेन पकडायची होती म्हणून सोडायला गेलो तेव्हढाच. का गं? काय झालं?

-ती खिडकी नेहमी बंद असायची. मी गेले सहा महिने जवळपास रोज त्या खिडकीकडे आणि बाल्कनीकडे पाहातेय. त्या बाल्कनीत एक लामणदिवा लटकावलाय, तो ही फार सुरेख आहे.  पण, काल अचानक तो लामणदिवा लागलेला होता आणि तिथे एक म्हातारीशी बा‌ई होती बाल्कनीत उभी.

-ओके मग?

-तुला यात काही विचित्र वाटत नाही?

-काय विचित्र वाटायचंय? परगावी गेले असतील ते आले असतील परत.

-एक्झॅक्टली. पण आज मी पाहिलं तर तो लामणदिवा बंद होता आणि घरात कुणी नव्हतं.

-तुला कसं माहित घरात कोणी नव्हतं ते?

- .....

- शमी?

- मी वर जा‌ऊन पाहिलं. घराला टाळं होतं.

-ओह, फॉर गॉड्स सेक..

-निखिल, माझं ऐकून घे..

- अगं बाहेर गेले असतील. तू म्हणजे कमाल आहेस. आपण राहात नाही त्या इमारतीत, आपल्याला माहित नसलेल्या माणसांच्या घराच्या चौकशा तुला काय करायच्या आहेत? हे थोडं अति होतंय असं नाही वाटत तुला?

-...

-शमी?

-काही नाही, सोड

-बरं, जा‌ऊ देत, मग त्याचं काय पुढे?

-काही नाही, झोप तू.

आणि शमीने निखिलकडे पाठ केली.

-अगं?

- ...

-वेल, सूट यु‌अरसेल्फ.

निखिल खांदे उडवून पुन्हा लॅपटॉपमध्ये गढून गेला.

संभाषणाचे सुद्धा लास्टींग आवर्स असतात.
त्यानंतरची भण्ण शांतता म्हणजे त्वचेवर पडलेल्या भेगेसारखी असते. ती भरत नसते कारण तिच्यात भरायला काही शिल्लक राहिलेलं नसतं.
शमी भिंतीवरच्या एका बिंदूत प्रचंड रस असल्यासारखे डोळे खिळवून आंधळ्यासारखं बघत बसली.. रडं आवरायचा अक्सीर इलाज!

आणि मग त्या रात्रीचं, त्या फ्लॅटचं आणि तिच्या-निखिलमधल्या न-बोलीचं असले-नसलेपण शमीवर कोसळत आलं.
-

ती संध्याकाळ-ती वेळ नेहमीप्रमाणेच तिच्या अंगात घुसतेय.
गर्दीने कायम लसलसणारं रेल्वे स्टेशन.
हवा उष्ण होती, प्लॅट़फॉर्म उष्ण होता, लोकं उष्ण होती, नजरा उष्ण आणि त्यांचे श्वासही. घडयाळाच्या ताणलेल्या स्प्रिंगसारखा ताण पूर्ण प्लॅट़फॉर्मवर होता. कंटाळ्याने सगळ्यांना संमोहीत केल्यासारखं चमत्कारीक यंत्रवत वाटत होतं.

पण शमीच्या ते गावीही नाही. ती घा‌ईघा‌ईने हमरस्त्याला लागली. ती इमारत जवळ ये‌ईपर्यंत तिच्या ह्रदयाचे ठोके वाढलेले होते. किमान आज तरी तो लामणदिवा लागलेला दिसेल, ती म्हातारी दिसेल आणि तिला आपण आपले सगळे प्रश्न विचारु शकू अशी मनात प्रचंड आशा होती. गेले आठ दिवस प्रचंड अस्वस्थतेत गेले होते, विचार करकरुन डोकं फुटायची पाळी होती. तिला मीनाता‌ईंच्या उद्योगांकडे लक्ष द्यावंसं वाटलं नाही इतक्या सा-या गोष्टींनी, विचारांनी, शक्यतांनी तिच्या डोक्यात थैमान घातलेलं होतं. दररोज ती आपली इमारतीपाशी जायची, वर पाहायची, निराश व्हायची. मग पुन्हा तिस-या मजल्यावरच्या दारावरचं टाळं पाहून विमनस्क हो‌ऊन घरी परतायची. तिचं खाण्यापिण्यात लक्ष का नाहिये असं निखिलने विचारल्याचं आणि त्यावर मीनाता‌ईंनी काहीतरी कुजकट शेरा मारल्याचंही तिला आठवयंत. पण त्या आठवणी खूप धूसर होत्या. आज तरी काहीतरी दिसायलाच हवं, ती म्हातारी बा‌ई, आ‌ई पुन्हा भेटायला हवी असं रोज वाटायचं.

आजही तिने इमारत ये‌ईस्तोवर मान वर केली नाही. इमारत आली तशी खोल श्वास घेतला आणि वर पाहिलं.

बिंगो!

दिवा लागलेला होता आणि बाल्कनीत ती म्हातारी बा‌ई उभी होती.

बा‌ईंनी तिला वर येण्याची खूण केली तशी शमीने आनंदातिशयाने जवळजवळ उडीच मारली आणि अतिशय उत्कंठेने (आणि थोड्याशा भीतीने) काळीज धडधडत असलं तरी ती धावत धावत तिस-या मजल्यावर जा‌ऊन पोहोचली. आज तिने सगळ्या टाळं लागलेल्या दारांकडे मुळीच लक्ष दिलं नाही.
अपेक्षेप्रमाणे दार उघडंच होतं.

ती दार उघडून सरळ आत गेली. आत त्या म्हाता-या बा‌ई सोफ्यावर बसलेल्या होत्या. त्यादिवशी तिला त्यांना नीट पाहायची संधी मिळाली नव्हती, पण आज समोरासमोर त्यांना नीट निरखता आलं. त्यांचं नक्की वय तिला सांगता आलं नसतं. त्यांचे पांढ-या ढगांसारखे लांबलचक केस (नसलेल्या) वा-यावर भुरभुरत होते, केसांच्या मानाने चेहरा तरुण आणि त्वचा मुलायम होती, शरीर वृद्धेचं असलं तरी शरीराला बाक नव्हता, किंवा हाता-पायांच्या कातडीवर सुरकुत्याही नव्हत्या. त्यांच्या अंगावर एकही दागिना नव्हता किंवा पायात चप्पलही नव्हती. त्या त्यांच्या काळ्याभोर, गिरमिटासारख्या, काळजाचा ठाव घेणा-या डोळ्यांनी तिच्याकडे एकटक पाहाता होत्या.

"तुम्ही कोण आहात?"

"मला नाव नाही."

"का नाही?"

"याला उत्तर नाही."

"मी गेले आठ दिवस इथे येण्याचा प्रयत्न करत होते."

"माहित आहे."

"मग तेव्हा मला इथे का येता आलं नाही? आजच का?"

"तुझ्या प्रश्नाचं उत्तर तुला ठा‌ऊक आहे. "

"मला खरंच, अतिशय तीव्रतेने इथे यायची इच्छा होती म्हणून?"

"बरोब्बर."

"मग गेले आठ दिवस मला तसं वाटत नव्हतं?"

"तूच सांग."

"अं...माझ्या मनात शंका होत्या म्हणून?"

"बरोब्बर"

शमीने एक दीर्घ श्वास घेतला आणि विचारलं.

"तुम्ही ख-या आहात की मला भास होत आहेत?"

"मी खरी आहे. त्यादिवशी तू मला ढकलून नाही का गेलीस?"

"मग माझी आ‌ई?"

"ती ही खरी आहे."

"पण हे कसं शक्य आहे?"

"तुझ्या मनातली तिची आठवण खोटी आहे का?"

"नाही. "

"मग?"

"अच्छा, म्हणजे, ही खोली माझ्या मनातल्या खोलखोलवरच्या इच्छांचं प्रतिबिंब आहे तर.."

"बरोबर"

"वाटलंच मला.."

"तुला आश्चर्य वाटलेलं दिसत नाहीये, तू घाबरलेली तर मुळीच दिसत नाहिये."

"माहित नाही का, पण नाही वाटत भीती. आणि खरं सांगायचं झालं तर मला खूप वर्षांपासून, अगदी लहानपणापासून असं काहीतरी घडणार असं वाटत आलेलं आहे."

".."

"त्यादिवशी मी ये‌ऊन गेले तेव्हा या फ्लॅटला टाळं होतं, शेजारच्या बा‌ईने सांगीतलं की इथे कोणी राहात नाही.. हा काय प्रकार आहे?"

"हे तुमच्या विश्वाच्या आतलं विश्व आहे. तुमच्या मनातल्या सुप्त इच्छा, तुमची स्वप्नं, अवेळी तुटलेल्या माणसांची ओढ यांनी मिळून बनलेलं. थोडक्यात तुमच्या सुप्तावस्थेतल्या अंतर्मनासारखं. तुमच्या विश्वातल्या सगळ्याच माणसांना हे विश्व दिसत नाही. या विश्वात ये‌ऊ इच्छीणा-या माणसांना दिसेल आणि वेगवेगळ्या रुपात दिसेल."

"इथे माझ्याखेरिज इतर माणसं येतात?"

"अर्थातच. अपु-या इच्छा, स्वप्नं असलेली काय तू एकटीच आहेस का?"

"मग कुठेत ती सगळी जणं?"

"इथेच आसपास असतील."

"म्हणजे मला हे विश्व बंद इमारतीसारखं दिसलं, तर इतरांना वेगळंही दिसू शकेल?"

"हो."

"मी गेले सहा महिने हा फ्लॅट रोज पाहातेय, तेव्हा हे विश्व माझ्यासाठी का नाही उघडं झालं?"

"गच्च बसलेलं झाकण खोलायला पुरेसा जोर लावायला लागतो, तसं इथे यायला इथे यायची इच्छाही तितकीच प्रबळ लागते. ती इच्छा पुरेशी तीव्र असेल तेव्हा हे विश्व आपो‌आपच खुलं होतं."

"ती इच्छा पुरेशी तीव्र आहे किंवा नाही हे तुम्हाला कसं कळतं?"

"तुम्ही विमनस्क असता, तुमच्या मनावर ताण असतो तेव्हा तुमचं अंतर्मन एखाद्या आवळलेल्या स्प्रिंगसारखं असतं आणि आम्हाला ते दुरुनही दिसणा-या प्रखर लाल दिव्यासारखं दिसतं."

त्यानंतर शमी थोडा वेळ गप्पच बसली. तिने मागे वळून पाहिलं.

"तुझी आ‌ई यायची वेळ झाली. मी जाते."

शमीने पुढे वळून पाहाण्याच्या आधीच बा‌ई निघून गेल्या होत्या. (अंतर्धान पावल्या हा शब्दप्रयोग चपखल बसेल. छे! काहितरीच. पण का नाही? इतकं सारं पाहिल्यावर आता त्यात विचित्र वाटण्यासारखं काय होतं?)
तेवढ्यात शमीची आ‌ई आतून पदराला हात पुसत आली.

"आलीस? बरं झालं, मला वाटलं उशीर होतो की काय."

शमी उठली आणि धावत जा‌ऊन आ‌ईला बिलगली.

"अगं हे काय अगं?"

"राहू दे गं आ‌ई. थोडा वेळ अशीच थांब."

..

तिची आ‌ई आत काहीतरी खाण्याचं करायला गेली आणि शमी बाहेर सोफ्यावर गाणं गुणगुणत बसली होती. आपल्याला शेवटचं इतकं मोकळं, आनंदी कधी वाटलं? मेबी मॉरीशसला. त्यानंतर नाहीच.

"शमी?"

म्हाता-या बा‌ई परतल्या होत्या.

"जायची वेळ झाली."

"इतक्यातच?"

शमीने घड्याळाकडे पाहिलं. पण घड्याळ बहुतेक बंद पडलं होतं. ती इमारतीत शिरली तेव्हाच.
"इथे काळ ही संकल्पना नाही. ही तुझ्या मनातली इप्रेशन्स आहेत आणि इंप्रेशन्स कालनिरपेक्ष असतात."

"मग मी जायची वेळ झाली हे तुम्हाला कसं समजतं"

"ते तुला कळायची गरज नाही"

शमी वरमली.

"इथे काळ ही संकल्पना नाही, म्हणजे मी बाहेर पडेन तेव्हा इथे आले तेव्हा वाजलेले होते तितकेच वाजलेले असतील"

"बरोबर"

कूल!

घरी जायला उशीर होणार नव्हता, त्यामुळे दर दिवशी नवनवीन कारणं सांगायचा त्रास आपो‌आपच वाचला होता.

-

माहित नाही कितीशेवा दिवस ते, पण शमी रोज त्या वर्तुळाकार सज्ज्याच्या बाल्कनीच्या फ्लॅटमध्ये येत होती. आ‌ईशी हितगूज करत होती. तिला तिचे बाबाही भेटले होते. तिची आजीही होती तिथं. तिने कित्येक वर्षं उराशी बाळगलेलं, सगळ्या कुटुंबासोबत राहाण्याचं तिचं स्वप्न तिथं पूर्ण होत होतं. कधी ते माहित नाही, पण हे असं होणारच होतं, आपल्याला हे सर्व पुन्हा एकदा भेटणारच होते, म्हणूनच त्यांच्या जाण्याचं इतकं दुःख आपल्याला झालं नाही असंही शमीला वाटायला लागलं होतं.

पण फक्त एकच समस्या होती.
तिला त्यांच्यासोबत थोडाच वेळ मिळायचा.

तिची वेळ संपली की त्या म्हाता-या बा‌ई कुठूनतरी उगवायच्या आणि दार उघडून हाकलवायला उभ्याच असायच्या.

ती फ्लॅटमधून बाहेर पडायची तेव्हा वाटायचं, की छे! गेला..आजचा दिवस हातातून गेला बघता बघता, बघितलेलं-भोगलेलं, अनुभवलेलं सारं-सारंच..

तिच्या पोटात तुटायचं एकदम.

-

आ‌ई-बाबांशिवायची इतकी वर्षं जगून घ्यायची राहिलेली, तो इवलासा वेळ पुरेनासा झाला शमीला. गेल्या चौदा वर्षांच्या गप्पांचा बॅकलॉग भरुन काढायचा होता. तिचा पाय निघेनासा झाला. तिथून घरी जायचं आणि त्या मीनाता‌ईंना तोंड द्यायचं म्हणजे तिला नको वाटायला लागलं. त्या घरी निखिल होता हाच काय तो तिला आणि त्या घराला जोडणारा दुवा होता, म्हणून ती घरी तरी जायची, नाहीतर गेली असती की नाही याबद्दल तिची तिलाच शंका वाटायची.

"शमी, जायची वेळ झाली."

"इतक्यातच?"(शमी न चुकता, दररोज हेच विचारायची)

"हो, लवकर चल."

शमी आ‌ईचा निरोप घे‌ऊन दारापाशी आली. बा‌ई दार उघडून तयारच होत्या.

शमी घुटमळली, पण अखेरीस तिच्या तोंडून प्रश्न सांडलाच.

"मला कायम इथेच राहायचं असेल तर?"

बा‌ई हसल्या, त्यांना तो प्रश्न अपेक्षित असावा असंच वाटलं.

"हरकत काहीच नाही. फक्त तुला पुन्हा बाहेरच्या जगात जाता येणार नाही, कधीच. मनाची तयारी झाली की ये. हे घर तुझंच घर आहे."

त्या बा‌ई कोण होत्या, ख-या होत्या की केवळ तिचा भास होत्या, त्या जिवंत होत्या की आणखी काहीतरी होत्या हे तिला काहीच ठा‌उक नव्हतं, खात्री तर मुळीच नव्हती. पण तिला त्या दोन विश्वांच्या उंबरठ्यावर पहारा देणा-या बा‌ईशी अदृश्य धाग्याने जोडलं गेल्यासारखं वाटतं. म‌ऊम‌ऊ, छान वाटलं एकदम.

तिला काय तो निर्णय घ्यायला लागणार होता. आ‌ई-बाबा की निखिल? आ‌ई-बाबा की मीनाता‌ईंची नाटकं? या वरवर भासमान जगातलं आ‌ई-बाबांसोबतचं आयुष्य की केवळ निखिलसाठी मीनाता‌ईंचे टोमणे, जुलूम सहन करत ओढलेलं वास्तवातलं आयुष्य? या जगापासून फारकत घ्यावी की आपल्या आयुष्यात रात्रीचे काही तास असलेल्या निखिलला सोडून इथे निघून यावं? आ‌ई-बाबांना वजा करता आपलं आयुष्य कसं असेल आणि निखिलला वजा करुन आपलं आयुष्य कसं असेल?

शमी सुस्कारली.

"मी सांगते. लवकरच."

-

आजचा दिवस वेगळा आहे, हवा वेगळी आहे, सारा नूरच वेगळा आहे.

दोन डावी वळणं, एक उजवं वळण, मग सरळ रस्ता. ती गेल्या सात महिन्यांच्या सवयीने चालत राहाते. दुस-या वळणावर बसणारा भिकारी आज जागेवर दिसत नाहीये. शमीने चपाती-भाजीचं पार्सल त्याच्या जागेसमोर ठेवलं. आज तिने शि-याचा डबा पण आणला होता, तो ही ठेवला.

बरोबर चारशे सत्त्याहत्तर पावलांनंतर ती बेकरी येते.

शमी पुन्हा एकदा फ्लॅटमध्ये हजर होते. आज तिने आपले लहानपणापासूनचे असतील नसतील ते फोटो आणलेत. ते आ‌ई-बाबांना दाखवत तिचा वेळ मजेत जातो.

शमी जायची वेळ होते. म्हाता-या बा‌ईंचा आवाज मागून ये‌ऊन टोचतो

"शमी, जायची वेळ झाली."

पण, आज शमीचा चेहरा उतरत नाही.

"आ‌ई, एक मिनीट थांब हं, येतेच."

शमी बाहेर येते, तर बा‌ई दार उघडं धरुन उभ्याच असतात. शमी बा‌ईंपाशी जाते आणि काही न बोलता दार लावून घेते. बा‌ई हसतात तशी शमीही हसते

"शमी, ही तुझी-माझी शेवटची भेट. तुला तुझ्या जगात आणून सोडलं, माझं काम संपलं. "

आणि बा‌ई अंतर्धान पावतात.
शमी खोलीत परतते.

प्रत्येकाच्या आयुष्यात न-परतीचा एक क्षण असतो. परतायचं असतं असं नाही पण येतानाच आपण सर्व दरवाजे बंद करून त्यांची किल्ली कुठेतरी अज्ञात स्थळी फेकून आलेलो असतो. असा क्षण प्रत्येक उत्कट माणसाच्या आयुष्यात येतो. आणि कधीकधी असंही होतं की आपण आहे त्याहून पुढे जा‌ऊ शकत नाही. जायचं असतं असं नाही, पण आता पुरे असं वाटतं. आपण त्या क्षणाप्रत पोहोचतो तेव्हा आपण झालं-गेलं,  घडलं-न घडलं ते सगळं शांतपणे मान्य करून टाकतो. जगत राहण्याकरिता ते गरजेचं असतं.

पूर्ण निर्णया‌अंती स्वत:ला बाहेरच्या जगापासून तोडून या जगात आलेल्या शमीला खूप शांत वाटतं.

गरगरणा-या चक्रीवादळाच्या केंद्रकात जितकी भण्ण शांतता असते तितकं. बाहेर झंझावात, उलथापालथ असतेच.
पण, ती कधी नसते म्हणा?

-

शमी घरापाशी आली आणि सुस्कारली. आजचाही दिवस बघता बघता गेला. आपला निर्णय कधी होणार आहे? आज तिने जिना चढून जायला खूप वेळ घेतला. हल्ली घरी लवकर जायला नको म्हणून ती चालत जायला लागली होती. दारापाशी ये‌ऊनही चावीने दार उघडायचं मन हो‌ईना, मग ती गच्चीवर जा‌ऊन आली. त्यानंतर थोडा वेळ जिन्यावरच बसून राहिली. बाटली काढून पाणी प्यायली, मोबा‌ईलवरचे मेसेज पाहिले, शेवटी अर्ध्या तासानंतर निखिलची यायची वेळ झाली तशी तिला तिथे तशी बसलेली पाहून त्याने आणखी काहीतरी विचारायला नको म्हणून शमी दार उघडून आत गेली. मीनाता‌ई नेहमीप्रमाणे टीव्हीसमोर होत्या. त्यांच्यात काही बोलणं हो‌ईल, त्या तिला काही विचारतील याची सुतराम शक्यता नव्हतीच, मग ती सरळ आत गेली.

कपडे बदलून, फ्रेश हो‌ऊन जेवणाचं काय ते पाहायला ती किचनमध्ये गेली तर तिचा पाय सरकलाच एकदम. तिने कट्टयाला घट्ट धरलं म्हणून नाहीतर तोंडावरच आपटली असती ती, किंवा कशावर तरी आपटून डोकं तरी फुटलं असत़ं.

सगळ्या किचनमध्ये तेल सांडलेलं होतं. कोणाचं काम हे? मीनाता‌ई, दुसरं कोण.
शमी डोकं तडकलं. ती ताडताड चालत हॉलमध्ये आली,

"तुम्ही दिवसभर हे असले उद्योग करण्यात वेळ घालवता, तुम्हाला कंटाळा नाही येत?"

"नाही येत. आज केलंय, यापुढेही करेन. मी या घरातून टळत नाहीत तोपर्यंत करत राहिन."

त्या ते केल्याचं नाकारत सुद्धा नाहियेत हे पाहून शमी अवाक् झाली. थोड्या वेळाने शमीनेच त्यांना विचारलं..

"मी तुमचं काय वा‌ईट केलंय मीराता‌ई? तुम्ही माझ्याशी असं का वागता?"

"साळसूदपणाचा आव आणून पुन्हा मलाच विचारतेस?"

"नाही, मला खरंच माहित नाही म्हणून विचारतेय. तुम्ही मला त्रास देण्याच्या नाना परी करुन पाहिल्यात, माझी पाठ वळताच निखिलचे कान भरायचाही प्रयत्न केलात, मला माहित नाही असं समजू नका. पण, मी शांत राहिले. तुम्ही माझ्याशी असं वागूनही मी निखिलकडे कधीही वेगळं होण्याचा आग्रह धरला नाही. तुम्ही निखिलला लहानाचं मोठं केलंत याबद्दल माझ्या मनात तुमच्याबद्दल फक्त आणि फक्त आदरच आहे म्हणून तुम्हाला विनंती करतेय की प्लीज, असं वागू नका. "

"अपशकुनी आहेस तू, पहिले तुझ्या आ‌ईबापाला गिळलंस, आता माझ्या मुलाला गिळणार नाहीस कशावरुन?"

मीराता‌ईंच्या कुजकट बोलण्याने आपल्याला काही त्रास करुन घ्यायचा नाही असा मनोमन निश्चय करुनही ते शमीला फार म्हणजे फारच लागलं. पण, मीराता‌ईंनी जी मर्यादा ओलांडायची ती ओलांडली होती, आता त्याहून पुढे त्यांच्याशी बोलण्यात अर्थ नव्हता. शमी जायला वळली.

"माझ्या मुलाला माझ्यापासून दूर करायला बघतेस?"

".."

"त्याच्या आ‌ईपासून तोडायला बघतेस?"

".."

मीराता‌ईंचे वाग्बाण सटासट शमीच्या पाठीवर बसत होते.

"तू निघून का जात नाहीस आमच्या आयुष्यातून?"

".."

शमी वळली.

"तुमचं नशीब जोरावर आहे मीनाता‌ई. जरा जास्त प्रार्थना करायला लागा.. कोणी सांगावं तुमच्या मनासारखं हो‌ईल सुद्धा."

"काय हो‌ईल?"

लॅचकीने दार उघडून आलेला निखिल त्या दोघींकडे पाहात होता.

आ‌ईचा मख्ख चेहरा आणि शमीचा विद्ध चेहरा. काहीतरी विपरीत घडलं होतं खास. आपल्या घरात काही ठिक वातावरण नाही हे त्याला दिवसेंदिवस ठळकपणे जाणवत होतं. आपण याबद्दल काहीतरी करायला हवंय, आ‌ईला समजुतीच्या चार गोष्टी सांगायला हव्यात, शमीचं सांत्वन करायला हवंय.. सगळं सगळं त्याला समजत होतं, पण नेमकी आज त्याच्या थकलेल्या शरीराने त्याची साथ सोडली आणि तो करवादला.

"जेव्हा पाहावं तेव्हा तुमच्या कटकटी सुरु असतात. दोन क्षण पाठ टेकायला घरी यावं तर तुमचं काही ना काही सुरु असतंच. मला वीट आलाय आता सगळ्याचा. मीच निघून जातो. घाला, काय घालायला तो गोंधळ घाला." असं म्हणून निखिल दार आपटून बाहेर निघून गेला.

निखिल त्या रात्री घरी परतलाच नाही. मित्राकडे राहिला.

रडण्याचे विविध प्रकार असतात. एकात चेहरा मख्ख कोरा असतो आणि पाट उघडल्यासारखे अश्रू घळाघळा वाहत असतात. तळहातावरुन सुरी अल्लाद फिरवल्यावर त्या उघडलेल्या जखमेतून रक्त वाहायला लागेल तसं. दुसरयात दात गच्च आवळून, ओठांवर दात रोवून, तोंडावर मूठ, पोटावर हात दाबून हमसून हमसून रडणे. शरीराचा स्वल्पविराम हो‌ईतो.

त्या दिवशी शमी चेहरा मख्ख ठेवून आतल्या आत ढसाढसा रडली.
आणि दुस-या दिवशी शमी निघून गेली.

-

"आ‌ई, मी पोलिस स्टेशनला जातोय, माझ्यासाठी थांबू नकोस. तू जेवून घे."

"अरे, तू का पळापळ करतोयेस. गेली असेल तिच्या एखाद्या मित्राकडे. ये‌ईल परत."

"आ‌ई, गप्प बसायला काय घेशील?"

"अरे, हजार मित्र होते तिचे. तू आपला भोळा सांब.."

"आ‌ई?"

"मी तुला तेव्हाच सांगीतलं होतं की या पोरीचं लक्षण काही ठिक नाही म्हणून.."

"आ‌ईss?"

"हं.."

"तुझ्या डोक्यात ही घाण कोण भरतं गं?"

"निखिल.."

"आ‌ई, तुला शमी आवडायची नाही हे मला माहित होतं, तू तिला मुद्दामून त्रास देण्यासाठी काय करायचीस हे ही मला माहित होतं. पण, शमी तुला जिंकून घे‌ईल, तुला शमी आवडेल अशी आशा पण वाटत होती. पण पण काय करणार, तुझ्या मनात विषंच इतकं होतं की माझ्या खमक्या शमीचंही त्यापुढे काही चाललं नाही."

"निखिल?"

"काही एक बोलू नकोस. शेवटी हुसकावून लावलंसच ना तिला? यू मस्ट बी हॅप्पी. बिचारी माझी शमी, कुठे असेल, काय करत असेल काय माहित? "

"शेवटी मलाच कोस तू..तिनं चांगलं फितवलंय तुला."

"आ‌ई, कृपा कर आणि शक्य असेल तर शमी घरी ये‌ईस्तोवर माझ्याशी एक शब्दही बोलू नकोस."

-

निखिल शमी जिथे जा‌ऊ शकेल अशा सर्व ठिकाणी, सर्व लोकांकडे जा‌ऊन आला. अशी कितीशी ठिकाणं होती नाहीतरी? घरातून निघून गेल्याच्या दिवशी शमी कामावर पण गेलेली नव्हती, त्यामुळे तिथे कोणी काहीही सांगू शकलं नाही. सगळीकडे पदरी निराशा आल्यावर निखिल शेवटी इथे आला होता. शमी आणि त्याच्यातलं शेवटचं लक्षात राहाण्याजोगं बोलणं याच जागेबद्दलचं होतं.

श्री लक्ष्मी ज्वेलर्सच्या इमारतीतला तिसरा मजला, रस्त्याकडे तोंड करुन असलेली खिडकी आणि बाल्कनी. निखिलने वर पाहिलं. खिडकीही बंद होती आणि शमीने वर्णन केलेला तो लामणदिवाही बंद होता. तो वर जा‌ऊन तिस-या मजल्यावरचा फ्लॅटही पाहून आला तर त्याला टाळं होतं. निखिल हताश झाला.

त्यानंतरचे सलग दहा दिवस तो तिथे येत होता, तिस-या मजल्यावर जा‌ऊन फ्लॅटला लागलेलं टाळं पाहून निराश हो‌ऊन परत जात होता. त्याला सारखं वाटत होतं की शमीचा काहीतरी माग लागलाच तर इथेच लागेल म्हणून, कोणालातरी काहीतरी माहित असेल म्हणून, पण हाती काहीही लागत नव्हतं. तरीदेखील तो पुन्हा पुन्हा तिथे येत राहिला.

आजचा अकरावा दिवस. तो आजही तिथे आला होता.

नेहमीप्रमाणे श्री लक्ष्मी ज्वेलर्सच्या समोर उभं राहून त्या इमारतीतला तिसरा मजला, रस्त्याकडे तोंड करुन असलेली खिडकी आणि बाल्कनीकडे नजर टाकली आणि त्याचा श्वास काही क्षणाकरता थांबला.
शमी सांगत होती ती रस्त्याकडे तोंड करुन असलेली खिडकी आज उघडलेली होती आणि बाल्कनीतला लामणदिवाही लागला होता.

आता काय करायचं म्हणून तो काही क्षण विचार करत थांबला इतक्यात त्याच्या समोर वा-याने एक पांढरी चादर ये‌ऊन पडली. ही कोणाची म्हणून त्याने वर पाहिलं तर...

तिसया मजल्यावरच्या, रस्त्याकडे तोंड करुन असलेल्या त्या बाल्कनीमध्ये एक म्हातारीशी बा‌ई उभी होती आणि ती त्याला खूण करुन बोलावत होती. आपण त्या बा‌ईला ओळखत नाही याबद्दल निखिलला खात्री होती. आता हे काय गौडबंगाल? म्हणून निखिल एक क्षण थबकला. काय करावं? दुर्लक्ष करावं का सरळ? आपला काय संबंध त्या म्हातारीशी?

पण त्याच्या मनात कुठेतरी आशेला धुगधुगी होती. का काय माहित, शमीबद्दल जर काही कळलं तर?

 त्याने जोरात ओरडून विचारलं, "मला बोलावताय का आजी?"

आजीला काही ऐकू गेलंच नसावं. मग त्याने आणखी जोरात ओरडून विचारलं, "आजी?"

आजूबाजूची लोकं तो ओरडतोय त्या दिशेला पाहून त्याच्याकडे विचित्र नजरेने पाहून जात होती, काहीजण  फिदीफिदी हसत होते. पण निखिल त्या कोणाचीही पर्वा करण्याच्या पलीकडे गेला होता.
आजीबा‌ईच्या कानांमध्ये ठणाणा होता वाटते कारण त्या बाल्कनीतून सरळ आत निघून गेल्या.

बघूयात जा‌ऊन, बहुतेक त्यांना मला काहीतरी सांगायचं असेल, निखिलने तर्क लढवला आणि इमारतीच्या गेटकडे आपला मोर्चा वळवला. जुन्या धाटणीतल्या त्या इमारतीतले सर्व फ्लॅट बंद होते. गेले दहा दिवस हेच फ्लॅट्स उघडे दिसलेले. नेमके आज बंद असायचं कारण काय? निखिलच्या डोक्यात सटासट विचार येत होते. वर्षानुवर्षं एखादी जागा बंद असली की तिच्यात एक कुंद, गर्द हवा असते, तशी हवा त्या इमारतीत साचून राहिलेली होती. निखिल तिस-या मजल्यावर आला तर गेले दहा दिवस टाळं लागलेल्या फ्लॅटचं दार उघडं होतं. आत जावं की नाही याचा विचार करत तो एक-दोन क्षण घुटमळला. मन सांगत होतं, "जा-जा" आणि मेंदू सांगत होता, "सबूर, प्रदेश अनोळखी आहे". शेवटी मनाचा हिय्या करुन तो दार ढकलून आत गेला. आत कोणीच नव्हतं. एका प्रशस्त दिवाणखान्यात तो एकटाच उभा होता. तेवढ्यात पाठून विचारणा झाली.

"ओये, आलास का? किती वेळ लावलास?"

निखिल स्तब्ध. तो उत्साहाने फसफसलेला आवाज ओळखायला त्याला व्हॉ‌ईस अॅनालिस्टची गरज नव्हती.

शमी???

आणि फ्लॅटचं दार निखिलमागे बंद झालं.

---

श्रद्धा भोवड





सौदाद-
सौदाद या पोर्तुगीज शब्दाचा अर्थ ’आता आपल्याबरोबर नसलेल्या किंवा आपले अपार प्रेम असलेल्या व्यक्तीच्या विरहाने घसा दाटून येणे, कोणीतरी आपलं काळीज कुरतडतंय अशी भावना’.
कोणीतरी निघून गेल्यानंतर मागे रेंगाळत राहातं ते प्रेमदेखील सौदादच!

---

(ही कथा श्री व सौ, दीपावली २०१६ कथा विशेषांकात प्रसिद्ध झाली)

रे कहने, सुनने वाले मतवाले यार..


कोणाबद्दलही वाटणारं प्रेम, आकर्षण अतिशय जीवघेणं असतं.

एकतर ते आपल्याला केव्हा, कोणाबद्दल वाटेल याची काहीही शाश्वती नसते आणि ते कळतं तेही एखाद्या रँडम क्षणी अचानक कळतं. एखाद्या मनुष्यमात्रासोबत नातं तयार करण्याची प्रक्रिया म्हटली तर साधी, म्हटली तर गुंतागुंतीची असते आणि त्या गुंत्यामध्ये आणखी आपल्या इनसिक्युरिटीज, मनात असलेल्या तरतऱ्हेच्या भयांची भर पडते. हे प्रेम, आकर्षण वाटायला लागल्याक्षणीच आपल्या खूप आत-आत एका सूक्ष्म आवाजाने जन्म घेतलेला असतो आणि तो आपल्याला अथकपणे विचारत असतोः "खूप लहान आहे का ती?" "खूप मोठा आहे का तो?" "थोडा जास्तच उंच आहे, नाही का?" "तिला खळखळून हसता येत असेल का?" "आपण हे असं बोलूनच टाकलं तर ती प्रतिसाद दे‌ईल की, थेट झिडकारूनच टाकेल?" इ. कधीकधी टायमिंग चुकलं असं वाटत राहातं, मग आपण स्वतःलाच विचारतो, आपण जरा दोनेक वर्षं आधी का नाही भेटलो? आपल्याला पुन्हा भेटता ये‌ईल का? कितीही काहीही केलं तरी ते पुरेसं नाही, आपल्याकडे पुरेसा वेळ नाही असंच वाटत राहातं; पण, आपल्याला हवा असलेला क्षण आलाच की मग काय बोलावं, काय करावं हे सुचत नाही, जीव थोडाथोडा हो‌ऊन जातो. पण हे- म्हणजे झालंय ते असं झालंय आणि होतंय ते असं होतंय- हे सगळं आपल्याला वेळ निघून गेल्यानंतर समजतं. आणि ब-याचदा आपण त्याबद्दल प्रत्यक्ष, थेट विचारायचं सोडून सा‌ईन्स दिसण्याची वाट पाहातो, एखादं वाक्यं अशाप्रकारेच का वापरलं असेल किंवा असंच का बोललं गेलं असेल, यातून काय सांगायचं असेल याचा काथ्याकूट करत बसतो. आपल्याला काय वाटतंय हे समोरच्याच्या कुवतीच्या भाषेमध्ये भाषांतरीत हो‌ऊन त्याच्यापर्यंत पोहोचेस्तोवर मधल्यामध्ये बरंच काही हरवून गेलेलं असतं आणि कोणाबद्दलही प्रेम, आकर्षण वाटणा-या बहुतेक सर्वांना हे मनातून माहित असतं.

ते हरवलेलं काहीतरी म्हणजे काय हे आपल्याला कधीच माहित नसतं, पण ते हरवलेलं असतं खास! अशा दुस-यापर्यंत पोहोचेपर्यंत मधल्यामध्ये हरवून गेलेल्या ख-याखु-या आणि अगदी मनापासून वाटण्याचा अर्थ शोधणारा चित्रपट म्हणजे सोफिया कोपोलाचा ’लॉस्ट इन ट्रान्सलेशन’!

तर,
’लॉस्ट इन ट्रान्सलेशन’ टोकियोमध्ये घडतो. चित्रपटाची नायिका शार्लट आपल्या फोटोग्राफर नव-यासोबत त्याच्या असा‌ईमेण्टकरता टोकियोमध्ये आलिये. ती जेमतेम विशीतली, येल विद्यापीठातून तत्त्वज्ञान विषय घे‌ऊन पदवीधर झालेली मुलगी आहे. सध्या ती काहीही करत नाहिये, म्हणजे तिला काय करायचंय हे तिला अद्याप कळलेलं नाहिये. तिच्याच शब्दात सांगायचं झालं तर, "शी इझ स्टक!". तिच्याकडे करण्यासारखं काही नसतंच म्हणून ती नव-यासोबत टोकियोला आलेली असते. नवरा दिवसभर कामात गुंग आणि रात्री थकून घोरत पडलेला आणि शार्लटसमोर दिवसच्या दिवस आ वासून पडलेले. ती आपला वेळ त्या मोठाल्या हॉटेल रूमला सजवण्यात, स्कार्फ विणण्यात घालवतेय आणि तिच्या आयुष्यातली पोकळी बौद्ध मंदिरांना भेटी देत, पुष्प प्रदर्शनांना भेटी देत भरण्याचा प्रयत्न करतेय. तिथेही आपण किती निरुद्देश आयुष्य जगत आहोत, आपण किती होपलेस आहोत याचा साक्षात्कार तिला पुनःपुन्हा होतोय.


मंदिरातल्या घंटानादाच्या आवर्तनांनी तुम्हाला थोडंफार का हो‌ईना शांत वाटलं पाहिजे, पाणी मारल्यासारखे विचार खाली बसले पाहिजेत, नवरा बाजूला असेल तर एकटं वाटायला नको, या एखाद्याच्या स्वतःकडून असलेल्या सर्वसामान्य अपेक्षा आहेत खरं तर! पण, तिला ते भिडत नाही, ते आतपर्यंत पोहोचत नाही. नवरा आणि तिच्यात जे काही घट्टमुट्ट होतं ते आता डायरीत ठेवलेल्या काही पोलोरॉ‌ईड शॉट्सच्या रूपातच उरलेलं आहे, आणि मला वाटतं, त्याने ती भेदरते! अनिश्चितता, असुरक्षितता भल्याभल्यांची गाळण उडवते. पण ती विचार करकरून इतकी थकलिये की तिला आता काही जाणवत नाही. ना वेदना, ना नैराश्य!  दुःखं आता साठवून ठेवायची नाही, नाहीतर ती आत साठून साठून आपल्याला सूज येते, आपण पोचे आलेल्या भांड्यासारखे चुरमडत जातो हे येलची तत्वज्ञानाची पदवीधर असलेल्या शार्लटला माहित असणारच. म्हणून मग ती एकदा आपल्या एका मैत्रिणीला कॉल करते, पण तिची मैत्रीण तिची ही तथाकथित अॅगनी ऐकून घ्यायला फारशी उत्सुक आहे असं दिसत नाही. "तुला खाता-पिता ही थेरं बरी सुचतात. इतका सोन्यासारखा नवरा आहे, तुला जपानला नेलंत, चांगलं फिर की, खा-पी, टुमटुमीत हो, जॅपनीज शिक, सुशी खा, स्टेक हा‌ऊसमध्ये जा‌ऊन ये, पण नाही, वाह्यात किटकिटी कुठली!" शार्लटच्या तथाकथित दुःखाविषयी जरासंही औत्सुक्य नसलेल्या तिच्या लॉरेन नामक मैत्रिणीने त्या रिसीव्हरमधून न बोललेलं बरंच काही वेगवेगळे शब्द लेवून आपल्यापर्यंत बरोब्बर पोहोचतं.

शार्लट ही अशी, तर बॉब हॅरीस हा एकेकाळचा नावाजलेला, पण आता कारकीर्द उतरणीस अभिनेता आहे. सांतोरी नावाच्या व्हिस्कीची जाहिरात करायला तो नुकताच टोकियोमध्ये आलाय. खरंतर रात्रीच्या वेळचं झगमगणारं टोकियो म्हणजे एखाद्या परदेशी माणसाला डोळे मोठमोठाले करून पाहायला लावणारं.. पण बॉब टॅक्सीमध्ये झोपा काढतो आहे. बाहेर काय चाललं आहे किंवा आहे याबद्दलची संपूर्ण अनिच्छा त्याच्या एकंदर अवतारातून दिसते आहे. मध्येच तो जागा हो‌ऊन बाहेर पाहातो तेव्हा त्याला एका मोठ्या सा‌ईनबोर्डवर त्याचं भलंमोठ्ठं पोस्टर दिसतं. त्याला लोकं त्याला ओळखतात याची, त्याचा चेहरा कमर्शियल्स, पोस्टर्स, होर्डींग्सवर दिसण्याची  कधीचीच सवय हो‌ऊन गेलिये, आता वाटलंच तर ओशाळल्यासारखं जरुर वाटतं.

तो त्याच्या घरापासून दूर आलाय खरा, किमान त्याला असं वाटतंय खरं, पण इथेही घरापासून सुटका नाही हे त्याला हॉटेलच्या लॉबीत त्याची वाट पाहात असलेल्या फॅक्सवरूनच कळतं. तो त्याच्या मुलाचा बड्डे सपशेल विसरला आहे, पण डोण्ट वरी, तो समजून घे‌ईल अशा अर्थाचा तिरसट संदेश वाचून कदाचित त्याच्यातला असेल नसेल तितकाही उत्साह निघून जातो. तो इतका कंटाळलेला आहे की त्याला बघून कंटाळ्यालाही कंटाळा यावा. पण, असं असलं तरी, त्याच्या त्या प्रोप्रायटरी, बंदिस्त जगातलं अडकणंही त्याने आत खोलवर कुठेतरी मान्य केलेलं आहे असं वाटतं. त्यात, हे जसं आहे त्यापेक्षा वेगळं असू शकलं नसतं याचा स्वीकार आहे. असं असलं तर काय- आणि तसं असलं तर काय- मी काय होतो मीचा विचार नेसेसरीली नाहिये; पण, काय झालोय मी-चा विचार कुठेतरी आहेच. कदाचित त्या तुतानखामेनच्या थडग्यासारख्या भासणा-या अतिप्रचंड हॉटेलच्या बारमध्ये अनोळखी भाषेत बोलणा-या माणसांमध्ये बसून एकटयानेच भूतासारखं बसून, अनोळखी सुरावटींवर हिंदकळत व्हिस्की पिताना, ओळख-पाळख नसताना भस्सकन काहीही विचारून उत्तराची अपेक्षा ठेवणा-या चाहत्यांना तोंडाला ये‌ईल ते उत्तर देताना कदाचित त्याच्या डोक्यात हेच सुरु असेल.

बॉबचे डोळे मोठे मिश्कील आहेत. तो काहीही करताना अचानक टsssडाsss करत कोटातून ससा बाहेर काढून दाखवणारेय असं सदैव वाटत राहतं. म्हणजे हे तो करु शकला असता; पण, करत नाहीये, त्याला ते करायचं नाहिये, किंवा करायचा सरळ कंटाळाच आलाय हे पदोपदी, लख्खपणे जाणवत राहातं. चित्रपटभर तो पोकर फेस, मख्ख चेहरा घे‌ऊनच वावरतो. तो नेहमी बॉब हॅरीसच राहतो. तो कॅरी‌ओकी बारमध्ये इल्विस कोस्टेलोचं गाणं गातो तेव्हाही मख्खच असतो.


आता जपानमध्ये किती वाजलेत हे त्याच्या बायकोला माहित असणारच, पण तरीही रात्री अपरात्री त्याच्या रूममधला वॉर्डरोब त्याला कसा हवा आहे याबद्दल विचारणा करणारा फॅक्स पाठवणं, त्याच्या चार-पाच दिवसांच्या वास्तव्यातही फेडेक्सने बर्गंडी रंगांची कार्पेट सँपल्स पाठवणं यातून दिसणारा, त्याच्या बायकोच्या फोन कॉलमधला सौजन्याचा, आस्थेचा अभाव यातून त्याच्या वैवाहिक आयुष्याबद्दल आपल्या डोक्यात  नको नको त्या कल्पना येत राहतात. पण बॉब असा आहे तो का आहे याबद्दलचे तर्क-कुतर्क लढवायला ते पुरेसं आहे. पण हा पूर्ण चित्रपट त्यावर नाही, तो त्या चित्रपटाचा निव्वळ एक भाग आहे.

इतक्या दूर ये‌ऊनही बॉबची त्याच्या बंदिस्त जगापासून सुटका नाही आणि शार्लटचा नवरा तिच्या जवळ असूनही तिच्या जगापासून कोसो दूर आहे. बॉब पन्नाशीला आलाय आणि शार्लट विशीतली. शार्लट आणि बॉबमध्ये समान म्हणावी अशी एकच गोष्ट आहे. त्या दोघांनाही एकच प्रश्न पडलाय, आपलं आयुष्य कुठे चाल्लंय? म्हणजे ते कुठेतरी चाल्लंय असं तरी आहे का, की एकाच ठिकाणी साचून राहिलंय? त्या दोघांनाही झोप लागत नाही. परक्या ठिकाणी आहेत म्हणून की परक्या ठिकाणी ये‌ऊनही आपली कशाकशापासून सुटका नाहीच याच विचाराने? आज झोपायची भ्रांत आहे, आजची रात्र बारवर व्होडका टॉनिक आणि सांतोरी पीत काढली, उद्याचं काय? उद्याचा दिवस निभणार आहे की नाही असा जीवाला घोर? काय करावं? कुठे जावं? संपूर्ण दिवस आ वासून समोर पडलेला. शार्लट आणि बॉब आपापल्या पार्टनर्सपासून शारिरीकरित्या आणि मानसिकदृष्टयाही दुरावलेले आहेत. ते दोघेही आपल्या सध्याच्या आयुष्याबद्दल जराही समाधानी नाहीत, असलेच तर फार फार गोंधळलेले आहेत हा त्यांच्यातला समान दुवा आहे. शार्लट आणि बॉब दोघेही आपापल्या रूम्समध्ये, ब-याचदा आपल्या बेडवर असतात, तेव्हा त्या मोठाल्या रूममधलं त्यांचं एकाकीपण, त्यांचा प्रचंड कंटाळा, त्यावर काही करण्याची अनिच्छा हे सर्वकाही आपल्यापर्यंत फारसा प्रयत्न न करता आपसूक पोहोचतं.



मग ते अगदी अचानकच एकमेकांना भेटतात, पूर्वीची ओळख नसताना बोलायलाही लागतात. तसं बघायला गेलं तर शार्लट आणि बॉब हे दोघेही एकमेकांना परके आहेत. पण कधीकधी एकटेपणात आपण परक्याशीच फार चांगलं आणि मोकळेपणी बोलू शकतो. तिथे आपल्याला जज केलं जाण्याची शक्यता कमी असते. त्या परक्या व्यक्तीच्या मनात आपल्याबद्दलची गृहितकं नसतात, त्यामुळे,तिथे आपल्या चुका निर्ममपणे पॉ‌ईंट आ‌ऊट केल्या जात नाहीत, आपण अधिक खुलून, कुठलाही विधिनिषेध न बाळगता बोलू शकतो. पण असं एकाच परक्या माणसाशी बराच काळ मनातलं बोलता बोलता, असं खुलून बोलता बोलता एक टप्पा असा येतो की आपल्याला त्यांच्याबद्दलचे आणि त्यांना आपल्याबद्दलचे काही शोध लागतात आणि मग ती माणसं म्हणावी तितकी परकी उरत नाहीत. त्यांच्यातला तो परकेपणा केव्हाच मागे पडलेला असतो.

त्यांच्यामध्ये काही छानछान, अगदी खोल गर्भितार्थ असलेली बोलणी होतात असं मुळीच नाही किंवा ज्याच्याशी बोलू शकू असं कोणीतरी भेटल्यावर होतं तसं, "बाद मुद्दत के मिले हैं दिवाने, कहने सुनने को बहुत हैं अफसाने" असंही होत नाही. त्यांच्यामध्ये मुळात फार काही बोलणं होतंच नाही, त्यांच्यात काही होत असलंच तर कुठेतरी एकत्र जाणं-येणं आणि त्या जाण्या-येण्यातून त्यांच्यामध्ये शब्दांवाचून जे घडतं ते पाहाणं आहे.बोलताना सुद्धा ब-याचदा बॉबच बोलतो आणि त्यावरच्या शार्लटच्या प्रतिक्रिया देखील "ओ, दॅट्स बॅड", "आs, आय सी" इतक्या ढोबळ असतात. इथे प्रश्नाला उत्तर, मग नवा प्रश्न, मग त्याला जुनंच किंवा नवं उत्तर अशी परिस्थिती नाही. बॉबला स्वतःबद्दल प्रश्न पडत नाही, पण, शार्लटकडे बॉबला विचारण्याकरिता बरेच प्रश्न आहेत, पण मग त्याने दिलेल्या समजूतीच्या सल्ल्यावर तिच्याकडे "हं" शिवाय काही टिप्पणी नाही.

त्यांच्यातली संभाषणं लॅगसारखी आहेत. कॉल केल्यावर आपण बोललेलं काहीतरी समोरच्याला पाच सेकंदांनंतर ऐकायला जातं आणि समजतं तशी. त्यांना कसलीच घा‌ई नाही. वेळच वेळ आहे. जायचंय कुठे नाहीतरी! तो काहीतरी एक बोलतो आहे, त्यावर तिचं उत्तर अशी ही संभाषणं नव्हेत. त्यांच्यातली संभाषणं म्हणजे त्यांचे आपले स्वतःचे प्रोप्रायटरी मोनोलॉग्स आहेत. तिच्याकडे मुदलात बोलण्यासारखं काही नाही, पण त्याच्याकडे आहे. पण त्यालाही ते कोणाच्याही समोर बोलता येत नसावं कदाचित, म्हणून शार्लटसमोर.

तो शार्लटसोबत असतान उगाच तिच्या वयाचा हो‌ऊन बोलायचा प्रयत्न करत नाही. मुळातच बॉबकडे आयुष्याबद्दलचं काही सखोल तत्त्वज्ञान वगैरे आहे असं नाही, पण, आपण मोठे होत जातो तसे शहाणे, समंजस होत जातोच असं काही नसतं, फक्त जगणं आपल्याला अंगवळणी पडत जातं इतकं काय ते त्याला समजलंय आणि त्याच्या-शार्लटमध्ये होणा-या काही मोजक्या संभाषणांमध्ये तो तिला तेच सांगतो.

-

कधीकधी असं होतं नाही का, की तुम्ही त्याच त्याच माणसांना त्याच त्याच ठिकाणी पुनःपुन्हा पाहाता तरी प्रत्येक वेळी आपण नव्या माणसांना पाहातोय असं होतं. आपण शार्लटला पहिल्यांदा केव्हा आणि कसं पाहिलं हे बॉबला बारीकसारीक तपशीलासह माहित आहे, पण शार्लटकडे असलेली बॉबच्या पहिल्या भेटीची आठवण बॉबपेक्षा पूर्ण वेगळी आहे. प्रत्यक्ष भेटण्या‌आधी आपण बॉबला पाहिल्याचं शार्लटला अजिबात आठवत नाही.
पण कधीकधी असंही होतं की, दोन-तीन वर्षं (बॉबच्या केसमध्ये 25 वर्षं) एकाच माणसासोबत काढल्यानंतर एक क्षण असा येतो की तो आपल्याला तो संपूर्ण परका वाटतो. आपण त्याला ओळखूच शकत नाही. आपण काही एक-दोन वर्षांपूर्वी ज्याला भेटलो तो हाच माणूस असं मनाला बजावून सांगीतलं तरी समोर जे दिस्तंय आणि मन जे सांगू पाहातंय त्याचा मेळ बसत नाही, अशा वेळी काय करावं? बॉबची बायको लिडिया आणि शार्लटचा नवरा जॉन यांविषयी त्यांच्या पार्टनर्सना सध्या असं वाटतंय, त्यांना बॉब आणि शार्लटबद्दल नेमकं काय वाटतंय याचा ऊहापोह या चित्रपटात नाही.

अशारितीने ते अनाहूतपणे एकमेकांना भेटतात, चार-पाच दिवस एकमेकांसोबत वेगवेगळ्या ठिकाणी जातात, थोडंफार बोलतात, त्यांच्या इन्सिक्युरिटिजना थोडीफार का हो‌ईना वाट करून देतात, पण त्यांच्या सगळ्या प्रश्नांना अचानक उत्तरं मिळून गेली असं होत नाही, पण त्यांना एकमेकांना भेटायच्या आधी वाटत असतं त्याहून कितीतरी जास्त बरं वाटायला लागतं इतकं मात्र खरं. त्यांच्या खोलीचा गडदपणा शेवटी शेवटी जाणवण्या‌इ्तपत कमी झालेला जाणवतो त्यावरून त्यांच्या मनःस्थितीची कल्पना यावी. कशाच्यातरी शोधात असताना काहीतरी भलतंच मिळून जातं आणि ते जन्मभर पुरतं अशातलं ते काहीतरी बनतं.

कधीकधी नाही का असं होत की, आपल्याला खूप काही बोलायचं असतं, सांगायचं असतं, पण डोक्यात तयार होणा-या त्या सांगाव्याशा वाटण्याला नीट शब्दच मिळत नाहीत, आणि मिळालेच तरी ते ठार चुकीचे असतात. आपण ते कागदावर किंवा शब्दांमध्ये उतरवायचा प्रयत्न केलाच तर ते ’हेच म्हणायचं होतं’ असं न वाटता ’असंच काहीतरी म्हणायचं होतं’ असं वाटतं.आपण असं लिहिलं असतं, असं बोललो असतो म्हणजे जरा चांगलं कळलं असतं, जरा जास्त आत पोहोचलं असतं, थोडं कमी संदिग्ध झालं असतं असं राहून राहून वाटतं. त्यामुळे कधीकधी आपण पानच्या पान लिहिलेलं काहीतरी खोडून टाकतो, बोलायला जिभेवर आलेले शब्द मागच्या मागे गिळतो. आपल्या वाटण्याची ही फसलेली भाषांतरं आपल्या डोक्याच्या आत ठिकठिकाणी पडून असतात,पण मग काय करायचं? बोलायचंच नाही, सांगायचंच नाही? की त्या न-भाषांतरातूनही समोरच्याला नेमकं काय ते कळेल यावर भिस्त ठेवायची? बॉब आणि शार्लटमध्येही न-बोललेलं, न-समजलेलं बरंच काही आहे. आणखी काही वर्षांनी कदाचित ती एकमेकांना भेटतील तेव्हापर्यंत त्यांना ते समजलेलं असेल किंवा समजलेलं नसेलही.

लोकांच्या आयुष्यात तरत-हेचं वैचित्र्य असतं आणि या चित्रपटामध्ये त्या सगळ्याला वाव आहे; पण, वैचित्र्य का आहे, त्यापाठची कारणं वगैरे समजून घ्यायचा अट्टाहास मात्र नाही. ती दोघं जपानमध्ये मिसळून जातात असंही नव्हे. पाण्यावर पडलेल्या तेलाच्या थेंबासारखी दोघंही पाण्यात असूनही अलिप्त असतात. त्याच्या नजरेतलं जपान देखील त्रयस्थाच्या नजरेतून पाहिलेल्या जपानसारखं दिसतं.

आणि अशा रितीने मग येते निरोपाची वेळ. ती येणारच असते. केवळ काही कामानिमित्ताने परक्या शहरात आलेली दोन परकी माणसं कधीतरी परतून आपल्या देशाला जाणारच, नाही का?

हे आपल्यात जे काही आहे ते आपण जपानमध्ये, तेही एकाच हॉटेलमध्ये राहतो आहोत तोवरच टिकणारं आहे., हे काही प्रेम बिम नाही याचं भान त्या दोघांमध्ये प्रत्येक क्षणाला दिसतं. आणि त्याहून वेगळं काही वाटत असलंच तर ते का बोलायचं? जर आपण सातव्या दिवशी एकमेकांपासून दूरच जाणार आहोत तर?

बॉब आणि शार्लट टोकियो फिरतात, एकत्र व्हिडियो पार्लरमध्ये, अगदी स्ट्रिप क्लबमध्ये देखील जातात, मोठमोठाल्या डोळ्यांनी काचेबाहेरचं टोकियो पाहात रात्रीचे बेभान फिरतात. ही एका अर्थाने त्यांनी निरोपाची तयारी चालवलेली असते. निरोप घेतेवेळी खूप सा-या आठवणींच्या पुरवण्या असल्या की निरोप घेणं थोडंसं सुसह्य होतं. पण बॉब आणि शार्लट यांचा निरोप प्रचंड ऑकवर्ड आहे, बरंच काही बोलायचं राहून गेल्यासारखा आहे. ती दोघं निरोप घे‌ऊन दोन दिशांनी चालती होतात तेव्हा आपल्याला वाटतं, छे! काहीतरी चुकतंय. हे असं व्हायला नको होतं.

आपल्याला वाटतं ते बॉबलाही वाटतं कदाचित, म्हणून मग सर्वात शेवटी विमानतळाच्या वाटेवर असताना भर रस्त्यात गाडी थांबवून बॉब शार्लटला गाठतो आणि तिच्या कानात निरोपाचं काहीतरी बोलतो.



ते का‌ए हे आपल्याला कळत नाही, अगदी शेवटपर्यंत कळत नाही, पण एव्हाना ती पात्रं इतकी खरीखुरी हो‌ऊन स्क्रीनवर उभी असतात की, टोकियोतल्या प्रचंड रहदारीच्या जागी भर रस्त्यात उभं राहून बोलणा-या बॉब आणि शार्लटचं  ते खाजगीपण आपण आपल्याही नकळत मान्य करुन टाकतो. पण, त्याचवेळी तो काय बोलला असेल याबद्दल तर्क-कुतर्क लढवायला लागतो. काय म्हटलं असेल त्याने? आय विल मिस यू? कदाचित लव्ह यू देखील? त्याने पुन्हा एकदा भेटण्याच्या शक्यता तयार केल्या का? त्यांच्यापलीकडे ती टोकियोतली गर्दी अनावर कोसळत असते. त्या दोघांना ’काहीतरी’ वाटत असतं याबद्दल त्या दोघांनाही संदेह उरलेला नसतो, पण आपलं ते ’काहीतरी’ वाटणं जसंच्या तसं शार्लटपर्यंत पोहोचेपर्यंत मधल्यामध्ये हरवून जाण्याचा धोका पत्करून बॉब ते शार्लटपर्यंत पोहोचवतो हे महत्त्वाचं! मग ते दोघे पुन्हा एकदा त्या गर्दीचा भाग हो‌ऊन जातात, एकट्या एकट्याने, पण चेह-यावर समाधान घे‌ऊन आपल्या वाटेने निघून जातात, पुढे कधीतरी पुन्हा एकमेकांना भेटेस्तोवर!

-

कोपोलाने ’लॉस्ट इन ट्रान्सलेशन’ हा सिनेमा करायला टोकियो हे शहरच का निवडलं? रोम का नाही? टोकियोतला कंटाळा रोममधल्या कंटाळ्यापेक्षा किंवा टोकियोतलं एकटेपण रोममधल्या एकटेपणापेक्षा वेगळं असू शकलं असतं का? पौर्वात्य आणि पाश्चिमात्य एकटेपणामध्ये फरक असू शकला असता का?

टोकियो हे जगातलं सर्वाधिक घनतेचं शहर आहे. मग इतक्या सा-या गजबजीतलं, माणसांमधलं एकटेपण गडद करण्यासाठी का तिने टोकियोची निवड केली? बहुतेक, हो!

टोकियो  सदैव झगमगतं असतं, प्रकाशत असतं, इतकं की ते नि‌ऑन्स भक्ककन डोळ्यांमध्ये घुसतात. त्या शहरात बॉब आणि शार्लटला कोणी ओळखत नाही, ना ते कोणाला ओळखतात, आणि त्याने कोणाला फरक पडत असतो अशातलाही भाग नाही. पण या सगळ्यांतून ते एकमेकांना थोडेफार कळतात आणि त्यांना स्वतःबद्दलही थोडंफार कळलं असं वाटू लागतं हे ही नसे थोडके!

-

या सिनेमात पुढे जा‌ऊन शार्लट म्हणते तसं प्रत्येक मुलीच्या आयुष्यात फोटोग्राफीचा एक टप्पा येतो. आपण घनचक्करसारखे आपल्या पायाचे, हाताच्या बोटांचे, केसांच्या बटांचे, डोळ्यांचे  फोटो काढत बसतो. शार्लटने बॉबला न सांगीतलेला, पण मला माहित असलेला आणखी एक टप्पा म्हणजे आपण एखाद्या विशिष्ट मूडमध्ये कोणत्या ना कोणत्या चित्रातल्या मॉडेलसारखे, किंवा पिक्चरमधल्या हिरॉ‌ईन्ससारखे दिसतो असे वाटण्याचा टप्पा. उदा. ट्रेक गेल्यावर डोंगराच्या कडेला जा‌ऊन पाय पोटाशी घे‌ऊन, त्यांभोवती हात लपेटून गहन विचारात गढणे. मी शार्लटच्या वयाची असताना मी मान वळवल्यावर व्हेरमीरच्या गर्ल विथ द पर्ल इयरींगमधली मुलगी दिसते असं मला खात्रीने वाटायचं. आणखी काही मासले द्यायचे म्हटले तर आपल्याला विचारमग्न असताना एक खास पोझ घ्यायची, रडताना आक्रस्ताळेपणाने, धसमुसळ्यासारखं पालथ्या हाताने अश्रू न पुसता तर्जनीने नाजूकपणे अश्रू पुसायची, कॉफीचा पेला दोन्ही हातांनी धरून स्वप्नाळू डोळ्यांनी कॉफी प्यायची सवय लागते. (शार्लटला या सगळ्या सगळ्या सवयी आहेत) ही वेडं नंतर सरतात, पण ती असतात हे खरं! चित्रपट सुरू झाल्याझाल्या आपल्याला हॉटेल रूममध्ये कॅमे-याला पाठमो-या झोपलेल्या शार्लटचं दर्शन होतं.


शार्लटला सी-थ्रू पँटीमध्ये कुशीवर झोपलेलं पाहाणं मला माझ्या त्या वेडाची आठवण करून देतं. शार्लटची ही पोझ जॉन कासेरेच्या ’जुत्ता’ नामक चित्रासारखी आहे. ते चित्र म्हणजे अतिशय झिरझिरीत लाँजरी घातलेल्या एका बा‌ईचं पाठमोरं, कंबरेपासून खालच्या भागाचं तैलचित्र आहे.


शार्लटच्या बघण्यात ते कधीतरी आलेलं असणारच, किंवा तिच्या त्या हॉटेलच्या खोलीत लावलेल्या खूप सा-या पेन्टींगमध्येही असेल. तर, आपल्याला दिसणा-या शार्लटचा फक्त कंबरेपासूनचा खालचा भाग दिसतो आहे. ती सी-थ्रू पँटी इतकी झिरझिरीत आहे की कल्पनाशक्तीला काही वावच सोडलेला नाहीये. वरती तिने पावडर ब्ल्यू रंगाचं स्वेटर घातलं आहे. कदाचित तिने दोन्ही हात डाव्या गालाखाली घेतले असतील. कदाचित ती शून्यात पाहात पडली असेल. या पोझमध्ये कुठल्यातरी एकाच बिंदूत प्रचंड रस असल्यासारखं डोळे खिळवून आंधळ्यासारखं बघत बसली असेल. हा रडं आवरायचा अक्सीर इलाज आहे हा शोध मलाही विसाव्या-बाविसाव्या वर्षीच लागला होता.

-

आणि आता युगानुयुगे चावून चोथा झालेला प्रश्न!
दोन माणसं कोणत्याही कारणांनी एकत्र येतात, एकत्र वेळ घालवतात, इंटिमेट म्हणावं असं वागतात, बोलतात तेव्हा त्यांच्यामध्ये सेक्शु‌अल टेन्शन, किमानपक्षी आकर्षण असतं का? माझं मत, हो असतं. त्याशिवाय आवडणं ही भावना पुढे जा‌ऊ शकत नाही. इट बर्न्स आ‌उट लेटर, पण ते असतं हे नाकारता येत नाही.

पण बॉब आणि शार्लटविषयी विचार केला तर मला वाटलं की, बॉब तिच्यामध्ये सेक्शु‌अली इंटरेस्टेड नाही. वाटलाच तर तिच्याबद्दलचा लोभ आहे. आय मीन कमॉन! आपण एखाद्या व्यक्तीला पहिल्यांदा भेटतो तेव्हा तिच्यातल्या काही लकबी, काही लोभस फीचर्स आपल्या ध्यानात येतात की! आपण अगदीच त्या व्यक्तीवर जीव वगैरे जडवला नाही तरी, त्या व्यक्तीच्या काही लकबींवर आपलं मन जातंच की, लोभ जडतोच की! तसाच आयुष्याच्या धकाधकीत कुठल्यातरी टप्प्यावर शुष्क, कोरडा झालेला बॉबही गुलाबी केसांचा विग घातलेल्या, ’विंकींग ऍट यू’ म्हणत ’ब्रास इन पॉकेट ’गाणा-या शार्लटच्या त्या अनावर तारूण्याच्या ताजेपणाने पाणी शिंपडल्यासारखा ताजातवाना होतो. या चित्रपटात मला सर्वात आवडलेला एक प्रसंग आहे. कॅरी‌ओकी सेशननंतर शार्लट एकटीच, सर्वांपासून दूर  एका आतल्या खोलीत जा‌ऊन बसलेली असते. थोड्या वेळाने तिचा शोध घेत बॉब तिथे येतो, तिच्याबाजूला बसतो. खेटून नाही, पण पुरेशी जवळीक आहे. तो तिच्या हाती एक सिगरेट दे‌ऊ करतो. हे सर्व करताना शार्लट आपल्या मोठमोठ्या डोळ्यांनी त्याच्याकडे एकटक पाहाते आहे. ती सिगरेट हातात घेते, एक पफ घेते आणि त्याच्या खांद्यावर डोकं टेकवते. बॉब आपले दोन्ही हात उचलतो. आपल्याला वाटतं की तो तिच्या खांद्याभोवती हात टाकणार आणि तिला जवळ घेणार, तिलाही कदाचित असंच वाटलं असेल, पण त्या‌ऐवजी तो दोन्ही हात एकमेकांमध्ये गुंफून गुडघ्यांवर ठेवतो. त्यावेळचं शार्लटच्या ओठांवर काही काळ रेंगाळलेलं हसू पाहाण्यासारखं आहे. ही एझ टोटली इन्फॅच्यु‌एटेड, पण त्याबद्दल काही करावं अशी परिस्थिती नाही याचं त्याला भान आहे, याची ती पावती आहे, आणि ते शार्लटला बरोब्बर समजलेलं आहे. बॉबने काही मिनीटे अगोदर म्हटलेल्या गाण्यातून हेच तर म्हटलेलं असतंः नथिंग मो‌अर दॅन दिस...दे‌अर्स नथिंग मो‌अर दॅन दिस. बाय द वे, अशा छोट्या छोट्या क्षणांमध्ये आपलं आयुष्य समूळ बदलून टाकण्याची शक्ती असते का?


शार्लट बॉबमध्ये सेक्शु‌अली इंटरेस्टेड आहे किंवा नाही याबद्दल विचार केला तर आहेही आणि नाहीही अशी दोन उत्तरं मिळतात. तिला त्याबद्दल स्वतःहून काही करायचं नाहिये, पण आपसूक झालं तर नक्की हवंय असं वाटत राहतं. बॉबच्या रूममध्ये ’ला डोल्चे व्हिता’ पाहाताना ती दोघं त्याच्या पलंगावर बाजूबाजूला पडून बोलत असतात, तेव्हा शार्लट तिच्या परीने, तिच्या मर्यादेत राहून, आपण इनिशि‌एटिव्ह घेतलाय असं नको वाटायला इतपत त्याच्या जवळ जाण्याच्या प्रयत्न करते. त्यावर बॉबने दिलेला प्रतिसाद एकाचवेळी अतिशय संयत, सुंदर आणि त्याचवेळी इरॉटिक आहे. त्यांच्यात तोपर्यंत घडणारा तो तितकाच शारीर स्पर्श! तो तिच्या उघड्या पावलांवर हलकेच हात ठेवतो, त्यांना थोपटतो आणि म्हणतो, नाही, तू काही इतकी होपलेस नाहिस काही! ऑssss!


त्यांच्यात तो ताण जरूर आहे, अगदी आहेच आहे! तो नसता तर मग, बॉब एका ला‌ऊंज सिंगर बा‌ईसोबत एक रात्र घालवतो तेव्हा सकाळी दारावर आलेल्या शार्लटला बाहेरच्या बाहेर घालवून देण्याचा प्रयत्न करणारा बॉब अपराधी का वाटतो? केवळ एक आठवडा सोबत असणार हे माहित असलेला बॉब कोणत्या बा‌ईसोबत झोपला काय, किंवा नाही झोपला काय? याचं शार्लटला काय? की तो आपल्यासोबत झोपला नाही आणि तिच्यासोबत झोपला याने तिच्या अहंकाराला ठेच लागलिये? शार्लट अतिशय सुंदर आहे, सुंदर दिसायचा प्रयत्न न करताही सुंदर आहे, मग हा‌ऊ डे‌अर ही चोझ हर ओव्हर मी? असं तिला वाटलं असेल तर त्यात गैर काय आहे? फक्त तिचा तो विचार खूप अप्पलपोटा आहे. त्यानंतर त्यांच्यात थोडासा अबोला, एक विचित्र ताण आणि मग ती कुत्सित वाटू नये अशा कुत्सितपणे बॉबला म्हणते, "ती तुझ्याच वयाची आहे. तुमच्यात बोलण्यासारख्या खूप कॉमन गोष्टी असतील नाही का? तुम्ही पन्नाशीच्या दशकात कसे वाढलात, कदाचित तिने तुझे सत्तरीच्या दशकातले सिनेमे इन्जॉय केले असतील इ." या कुजकट बोलण्यातून तिचा दुखावलेला अभिमानच दिसतो. यात चूक-बरोबर असं नसतं, ती त्या त्या वेळी वाटलेली खरीखुरी भावना असतो आणि ती त्या-त्या वेळी जशी वाटली तशीच खरी असते. या सगळ्याचा विचार करताना ती दोघेही विवाहित आहेत हे ही आपल्याला ठा‌ऊक आहे,  शार्लटचा नवरा तर तिच्यासोबत त्या हॉटेलमध्येच आहे, पण तरीही त्यांच्या त्या भेटीगाठींबद्दल, इंटिमसीबद्दल आपल्याला काही वाटत नाही, आणि वाटलंच तरी त्यांच्या त्या एकटेपणात त्यांना इतकं माफ आहे असंही आपण मनोमन ठरवून टाकलेलं असतं.

शार्लट आणि बॉब एकमेकांसोबत झोपले असते म्हणजे त्यांचे सगळे प्रश्न निमाले असते का? नाही, ते तितकं सोपं नसतं. तुम्ही जितके जवळ येत जाता, नात्यातील गुंतागुंत तितकीच वाढते, त्याने काही समस्या अनाहूतपणे निर्माण झाल्या असत्या इतकं मात्र खरं. त्यांच्यामध्ये सेक्शु‌अल टेन्शन आहे, अलबत, पण त्यांच्यात फक्त ते तितकंच आहे असंही काही नाही.

-

दोन माणसं समहा‌ऊ एकमेकाला भेटतात, एकत्र बांधली जातात याची स्पष्टीकरणं कुठे असतात? सगळ्या गोष्टीत कारणं शोधण्याचा अट्टाहास करता येत नाही. नातं खूप वेळ टिकवून धरलं पक्कं आणि खरं -असंही नसतं. आपण सर्वजण आयुष्यात कधी ना कधी शार्लटच्या तर कधी बॉबच्या भूमिकेत असतो,आपल्या आयुष्यात पण त्या त्या टप्प्यात शार्लट, बॉब येत राहातात, आपल्यात त्यांच्यासारखी कच्ची-पक्की नाती तयार होतात. नात्याला नाव काय असावं याबद्दल खरंच काहीही म्हणणं नाही, फक्त त्या त्या वेळचं ते वाटणं, त्यातलं काहीही न हरवता, त्यात मोड-तोड न होता यथास्थित ज्याच्या-त्याच्या पोहोचावं इतकं मात्र व्हावं!

--

दूर न रह, धुन बँधने दे
मेरे अन्तर की तान,
मन के कान, अरे प्राणों के
अनुपम भोले भान।

रे कहने, सुनने, गुनने
वाले मतवाले यार
भाषा, वाक्य, विराम बिन्दु
सब कुछ तेरा व्यापार;

किन्तु प्रश्न मत बन, सुलझेगा-
क्योंकर सुलझाने से?
जीवन का कागज कोरा मत
रख, तू लिख जाने दे।

-माखनलाल चतुर्वेदी

उत्तररात्र-४

संध्याकाळचे सहा वाजलेले. सोसायटीत सगळीकडे दिवाळीचं वातावरण. पोरांच्या आरड्या-ओरड्याचे, फटाके फोडल्याचे, केपांचे अस्पष्ट आवाज येत आहेत. तो बाल्कनीतल्या कंदिलाकडे पाहात सोफ्यावर स्वस्थ पडला आहे. ती यायला अजून एक-दोन तास तरी अवकाश आहे.

दारावरची बेल वाजते. तो "आलो आलो" करत दार उघडायला धावतो, पाहातो तर काय, दारात ती.

:यो! आज लवकर?

:हो! बॉसला शेंडी लावून लवकर सटकले. तसंही काही काम नव्हतंच फार!

:मला वाटलं अजून काही तीन तास यायची नाहीस.

:हं

:पण, नेहमी चावीने दार उघडून आत येतेस. आज बेल वाजवलीस ती?

:हो! पण आज मला तुझ्या चेह-यावरचे एक्स्प्रेशन पाहायचे होते.

आपण आपल्याही नकळत आनंदाने तोंडभरुन हसतो आहोत हे त्याच्या लक्षात येतं, पण ते इतकं खरं आणि आतबाहेर निवळशंख आहे की ती देखील न राहवून त्याचा गालगुच्चा घेऊन आत जाते.

: (ती आतून) चल ना बाहेर जाऊ जेवायला. घरी काही करायचा कंटाळा आलाय.

:कुठं?

:कुठंही, पण घरी राहायला नको आज, प्लीज.

:ओके. काय खायची इच्छा आहे? लाईट जेवायचंय की पोटभरुन?

:लाईटच खाऊ. एक पिक्चर टाकू आणि मग घरी येताना आईस्क्रीम.

:साऊंड्स गुड!

:आलेच फ्रेश होऊन. तू पण हो ना तयार

:हो, होतो.,

(तो घुटमळतो आणि मनाचा हिय्या करुन म्हणतो..)

:बरं, ऐक ना, उद्या माझे मित्र येतायेत घरी. जेवायला.

आतला आतापर्यंत सुरु असलेला हेअर ड्रायरचा आवाज बंद होतो.. तो टेन्स होऊन भराभर बोलायला लागतो..

:शनिवारेय. अनायासे तुलाही सुट्टी आहे. मी बाहेरुन मागवेन खायला, तुला काही करायचं नाहीये, फक्त घरी असशील ना? त्यांना तुला भेटायचं आहे.

ती बाहेर येते तेव्हा ऑलरेडी हतोत्साह दिसते आहे.

:का?

:काय ते?

:मला का भेटायचं आहे त्यांना?

:मला काय माहित? पण ते कधीपासून मागे लागले होते आणि उद्या तुलाही सुट्टी आहे म्हणून मी म्हटलं..

:मी ज्या माणसांना ओळखतही नाही त्यांना मला भेटायला आणताना तुला एकवार मला विचारावंसं वाटलं नाही? माझी सुट्टी, माझे-आपल्या दोघांचे प्लॅन्स, याला तुझ्यालेखी काहीच महत्त्व नाही.

:तुला विचारलं तर तू नाही म्हणणार

:येस्स ऍंड फॉर अ गुड रीझन!

:हे बघ,,

:नाही, माझं ऐक! मी माझ्या फावल्या वेळात माझ्या, आपल्या आवडीच्या चार गोष्टी करायच्या सोडून चार अनोळखी माणसांना हाय, हेलो करावं, त्यांना एन्टरटेन करावं अशी अपेक्षा तू माझ्याकडून करणं हे खूप अनफेअर आहे.

:अनफेअर? इतकी अपेक्षा करण्याचा हक्कही नाही का मला?

:ही अपेक्षा तू का ठेवावीस असं वाटतं तुला?

:वी लिव्ह टूगेदर डॅम इट!

:येस, आय नो दॅट.. सो?

(तो अविश्वासाने तिच्याकडे पाहात राहातो)

:आय डोण्ट बिलीव्ह यू.

:गैरसमज नको. आपण बोलतोच आहोत तर पुन्हा एकदा सांगते, तुला, म्हणजे यू इन पर्सन, माझ्याकडून अपेक्षा ठेवण्याचा पूर्ण अधिकार आहे, पण व्हाया तू येणा-या कोणत्याही व्यक्तीला मी माझ्या आयुष्यात भस्सकन पाय ठेवू देणार नाही.

:यू आर मेकींग अ बिग डील. लाईक एव्हरीटाईम!

:ऍंड लाईक एव्हरीटाईम, यू आर गिव्हींग मी अ चान्स टू मेक वन.

:मग आपण दोघंच राहायचं का? एकटेच? कोणी येणं नको, जाणं नको, मित्र नको, कोणी नको..

:तू काय बोलतो आहेस? आपल्याला मित्र नाहीत का? ते इथं येत नाहीत का? केवढा मोठा गोतावळा आहे आपला?

:मित्र नाहीत पण इतर माणसं?

:का? त्या इतर माणसांनी का यायला हवंय?

:---

:तुला नेमकं काय प्रूव्ह करायचंय त्यांना इथे आणून? मला बळंच त्यांच्यासमोर उभं करुन?

:--

:बरं ती माणसं उद्या येणार, म्हणजे मी त्यांच्याशी चार शब्द हसून बोलावेत, त्यांची सरबराई करावी अशी अपेक्षा असेल ना तुझी?

:मी असं कुठे म्हटलं?

:मग मी काहीही न बोलता नुसती ठोंब्यासारखी बसून राहिले तर चालणारे तुला?

(तो गप्प)

:नाही, नाही चालणार तुला. जॉयची पार्टनर कशी फाटक्या तोंडाची, कजाग आहे हेच पाहायचं असतं तुझ्या कलीग्सना, आणि मला कधीकधी वाटतं की तुलाही तेच मिरवायचं असतं.  माझी मैत्रीण किती वेगळी आणि नामशेष होत चाललेल्या वर्गवारीतला प्राणी आहे, माझी मैत्रीण कशी कोणाला बोलण्यात कोणीही हार जाणार नाही हे दाखवलं म्हणजे तुझा आत्मा तृप्त!

:व्हॉट अ जोक!

:गुड! असं नाही ना? मग कॅन्सल करुन टाक! सांग, मला बाहेर जायला लागलं म्हणून..

:--

:काय झालं?

:--

(घसा खाकरत, थोडा घुटमळत)

:वेल, हे खरंय, की आयॅम टू प्राऊड टू हॅव यू, आणि कधीकधी मला ते माझ्याही नकळत मिरवावंसं वाटतं, आणि सिन्सियरली स्पीकींग, मला नाही वाटत की त्यात काही वाईट आहे म्हणून, फक्त त्यांना बोलावण्याआधी मी तुला विचारायला हवं होतं हे मी मान्य करतो.

(ती त्याच्याकडे एकटक पाहते आहे..)

:पण, उद्याचं जमव प्लीज, मी तुझ्या नावाचा इतका बिगुल वाजवतो आणि त्यात मी त्यांना हो म्हणून बसलोय. तू ऑफिसमधल्या फंक्शन्सनाही येत नाहीस, त्यामुळे त्यांना भेटता आलेलं नाही तुला. ती चांगली लोकं आहेत गं.. आता नाही सांगायचं बरं वाटत नाही.

(ती सुस्कारते, पण दुस-याच क्षणी त्याच्या खांद्यावर थोपटत म्हणते..)

:ठिकेय.. त्याने तुला बरं वाटणार असेल तर तसं..फक्त माझं एक काम कर..

(ती पर्समधून एक कागद काढून त्याच्या हातात ठेवते.)

:मी दोन दिवस सुट्टी म्हणजे सुट्टी म्हणून लॅपटॉपही ऑफिसमध्ये ठेवून आले, एव्हढं एक काम कर माझं. हे कॅन्सल कर.

:काये हे?

:वीकेण्ड गेटवे फॉर टू. ब-याच दिवसांनी माझी आणि तुझी सुट्टी जोडून आली म्हणून मी रिझर्व्हेशन केलं होतं. तिथं जाऊन पेमेण्टची कटकट नको म्हणून पूर्ण पेमेण्ट केलं होतं उद्या पहाटे निघून नऊ पर्यंत पोहोचलो असतो, त्यानंतर दोन दिवस तिथेच राहून सोमवारी सकाळी आलो असतो. पण ठिकेय, नंतर केव्हातरी जाऊ, काय?  दोन मिनीटांचं काम आहे, कर तितकं! किमान थोडातरी रिफण्ड मिळेल.

(तो हातातल्या कागदाकडे एकटक पाहातोआहे)

:ओये! काय विचार करतोयेस? तयारी कर. मी येते तयार होऊन.

(आणि ती आत निघून जाते..)

:काय करुयात? गाडी काढूयात की पायीच जाऊयात? सिनेप्लेक्सलाच पाहूयात ना पिक्चर?

तिची आतून बडबड सुरु आहे आणि तो अजूनही हातातल्या कागदाकडे पाहात चूपचाप उभा आहे.

नंतरच्या जागभरल्या उत्तररात्रीचे पडघम एव्हानाच वाजलेले आहेत.

--

उत्तररात्र-१ उत्तररात्र-२उत्तररात्र-३

मिकन्

ऑक्टोबरची नुकतीच सुरुवात झाली होती. सकाळचे १० वाजले होते आणि बाहेर ऊन मी म्हणायला लागलं होतं. नुसता तप्त उकाडा होता सगळीकडे! अवघं जग ग्लानीत असल्यासारखं आपली नेहमीच कामं ओढायला लागलं होतं. सगळे जण हाssश्श हुssश्श करत ऊन्हावर चरफडत होते. मग या माणसांची दशा न पाहवून कुठूनतरी एक वा-याची झुळूक सुरु होते. झाडा-फांद्यावरुन, रस्त्यावरच्या सुकलेल्या, कुरकुरीत क्रॅकजॅकसारख्या पानांना स्वतःभोवती गिरक्या मारायला लावत, माणसांचे कपडे फडफडवत मिकनच्या घरापर्यंत पोहोचते. अरे! हे काय? मिकनचं घर आज बंद? मिकनच्या घरावरुन वाळ्याचे पडदे ओढून घेतलेले असतात. वा-याची झुळूक पडद्याच्या भोकांमधून आत पाहाते तर मिकन् व-हांड्यातही नसतो. एरव्ही घरात पाय न ठरणारा मिकन् आज गेला तरी कुठे असं स्वतःशीच नवल करत ती झुळूक आत शिरते आणि मिकनच्या घराचं दार धाडधाड वाजवते.

आत चाकाच्या घोड्याला पायाने रेटत गरागरा फे-या घालणारा मिकन् दचकून थांबतो आणि दाराकडे पाहातो.  त्याला सकाळपासून घरात बसून नुस्ता कंटाळा आलेला असतो. आ‌ईने बाहेर जायचं नाही सांगीतल्याबरोबर त्यानेही कपडे घालायला धडधडीत नकार दिलेला असतो. पाच मिनीटं हातात चड्डी घे‌उन मिकनच्या मागे इकडे धाव-तिकडे धाव केल्यानंतर आ‌ईही कंटाळते आणि त्याला तसाच सोडून आपल्या कामाला लागते. मग का कोणास ठा‌ऊक, मिकनला आ‌ईची प्रचंड दया येते. तो हळूहळू चालत सोफ्यापाशी जातो आणि सोफ्यावरची चड्डी हातात घे‌ऊन तिला कुतूहलाने न्याहाळतो. ही नेमकी काय वस्तू आहे? असा विचार करत मिकन् तिला वरुन-खालून, उलटं-सुलटं करुन पाहातो. ती बंडी असावीशी वाटून तो चड्डी डोक्यावरुन घालायचा प्रयत्न करतो, पण ती त्याच्या डोक्यावरच अडकते! आता बंडीलाही दोन हात असतात आणि चड्डीलाही दोन भोकं असतात यात मिकनचा दोष काय म्हणा! एक दोन मिनीटं आपलं डोकं या भोकातून, नंतर त्या भोकातून खुपसायचा प्रयत्न केल्यानंतर मिकन् प्रचंड वैतागतो आणि चड्डी रागारागाने फेकून देतो. त्याचे गोबरे गाल रागाने अजूनच पुट्कन फुगतात. मग डोक्यात काहीसं ये‌ऊन तो पुन्हा दुडदुडत जा‌ऊन जमिनीवरची चड्डी उचलून घेतो आणि त्यात पाय घालायला सुरुवात करतो. मिकन् फक्त तीन वर्षांचा असला तरी भयंकर हुषार आहे यात काही वादच नाही. चड्डीत पाय घालून झाल्यानंतर मिकन् स्वतःवरच भयंकर खूष हो‌ऊन खोलीभर फिरायला लागतो. पण होतं असं की, त्याने एकाच पायातून दोन पाय घातलेले असतात. त्यामुळे, त्याला दोन पावलंही धड चालता येत नाहीत आणि तो एक-दोन क्षण एक मनोरंजक नृत्य करुन, हेलकावे खात बदाक्कन खाली पडतो. अंsss! तो तक्रारीचा बारीक स्वर काढतो आणि त्याचा आवाज ऐकून आलेली आ‌ई संधी साधून त्याला चड्डी आणि बंडी घालून घेते.

सकाळचा गुणफलक आ‌ई 1- मिकन् 0

"शहाण्यासारखा खेळत बस पाहू इथे!" असं सांगून आ‌ई पुन्हा एकदा गायब होते. मिकन् आ‌ईच्या पाठोपाठ स्वयंपाकघरापर्यंत जातो. पण, आ‌ईने स्वयंपाकघराकडे जाणारं गजाचं दार लावून घेतलं आहे. मिकन् तिथल्या भिंतीला ओळंबून उभा राहातो. उभं राहून पाय दुखल्यावर थोडावेळ दारापाशीच बसतो आणि आ‌ई येते का हे पाहातो. खेळायला सोबत आ‌ई नाही तरी काय मजा? मिकन् इतका वेळ दाराचे गज धरुन दिनवाणेपणे उभा आहे पण, आ‌ईचं मिकनकडे मुळी लक्षच नाही. गजांमध्ये तोंड खुपसून बसलेला मिकन् हिरमुसतो आणि पुन्हा एकदा दिवाणखान्यात येतो. दिवाणखान्याच्या एक कोप-यात खिडकीपाशी आ‌ईचं टेबल आहे आणि आ‌ईच्या टेबलावर खूप खूप काय काय भयंकर मजेशीर गोष्टी असतात,  पण, मिकनचा हात टेबलाच्या वरपर्यंत पोहोचत नाही. तो टेबलाच्या कडेला धरुन टाचा उंचावतो आणि डोळे मोठ्ठे मोठ्ठे करत टेबलावर काये ते पाहातो. रंगबिरंगी पेन्सिली, शार्पनर, तरत-हेची पेनं, पांढरे-रंगीत कागद, शा‌ईची दौत, आ‌ई-बाबा-एका छोट्या बाळाचा एक फोटो..अशा मिकनला आवडणा-या गोष्टी तिथे गळ्यात गळे घालून नांदत असतात. फोटोतलं ते छोटं बाळ कोण आहे आणि ते का रडतंय याबद्दल मिकनला कोण कुतूहल! आ‌ई मला ओरडते तशी त्यालाही ओरडली असणार, दुसरं काय! पण, फोटोतलं ते बाळ म्हणजे तो स्वतः तर खास नसणार, कारण फोटोतलं बाळ टकलू होतं आणि मिकनच्या डोक्यावर कुरळ्या केसांचं घनदाट जावळ होतं. मिकनची आ‌ई सांगते की, फोटोतलं बाळ म्हणजे तूच आहेस, पण, तो मी नव्हेच असा मिकनचा हेका आहे. ह्यॅट् काहीतरीच काय! मिकन्  निषेधाने जोरजोरात मुंडी हलवतो.

टाचा उंचावून पाय दुखल्यानंतर मिकन् आ‌ईच्या टेबलाचा नाद सोडतो. आईच्या टेबलाशी जास्त खेळ केला की धपाटे खायला लागतात हे त्याला माहित आहे. मग तो आजूबाजूला पाहातो. स्वयंपाकघरापाशी जाणा-या बोळापाशीच बाबाची आरामखुर्ची आहे आणि तिच्या हातावर एक पुस्तक चष्मा घालून ठेवलं आहे. मिकन् जरा जपूनच खुर्चीपाशी जातो. बाबा दिसला रे दिसला की त्याला धूम ठोकायची असते. मिकनची आ‌ई मिकनला मिकन् म्हणते, ते मिकनला फार फार आवडतं, पण त्याचा बाबा त्याला हल्लीहल्लीच त्याला मिक्या म्हणत त्याचा जोरात गालगुच्चा घ्यायला लागलाय, ते मिकनला मुळीसुद्धा आवडत नाही. पण, बाबा आज सकाळपासून कुठे दिसलेला नाही. मिकन् बोळात वाकून आ‌ई काय करतेय हे पाहातो. आ‌ई कामात गढलेली पाहून त्याचं छोटं स्टूल घेतो, आणि स्टूलावर चढून बाबाच्या खुर्चीवर चढून बसतो. कापडाच्या खुर्चीत मांडी घालून बसलेल्या मिकनच्या वजनाने एव्हाना त्या खुर्चीचं बूड दोन फूट खाली गेलेलं आहे. हे काय भलतंच! स्वतःच्याच वजनाने तोल जाणारा मिकन् स्वतःला सावरत पुन्हा बसतं करतो आणि बाजूच्या पुस्तकातून बाबाचा चष्मा काढून घेतो. बाबाचा चष्मा लावणं ही मिकनची सर्वात मोठी महत्वाकांक्षा असते. चष्मा कसा लावायचा हे मिकनला सांगायची गरज भासत नाही, तो रोज पाहातोच की बाबाला चष्मा लावताना! चष्म्याच्या काड्या एकदोनदा डोळ्याच्या आजूबाजूला टोचल्यानंतर, एकदा नाकात जा‌ऊन शिंकांची एक फैर झडल्यानंतर एकदाचा तो चष्मा मिकनच्या डोळ्यांवर विराजमान होतो. आपणही बाबासारखे छान दिसत असू का? असा विचार ये‌ऊन तो खांदे मजेशीरपणे उडवतो. मग मिकन् बाबासारखा पायावर पाय टाकून बसायचा प्रयत्न करतो, पण त्याचे जाडजूड गोबरे पाय काय एकमेकांवर यायला तयार नसतात. शिवाय, त्याच्या वजनाने खुर्चीचं कापड खाली गेल्याने मिकन् जवळजवळ खाली डोकं वर पाय अशा अवस्थेत असतो. छे! यात काही मजा नाही. मग मिकन् आपला तोल सावरत खुर्चीत उभा राहातो आणि खुर्चीच्या पाठीकडे तोंड करतो. सोफ्यावरुन उतरताना सोफ्याच्या पाठीकडे तोंड करायचं, मग घसरत पहिले जमिनीला पाय टेकवायचे आणि मग खाली उतरायचं, नाहीतर तोंडावर आपटायला होतं ही आ‌ईची शिकवण इथेही कामी येते आणि खुर्चीच्या सैलसर कापडामुळे त्याचा तोल जात असूनही खुर्चीचे दोन्ही हात घट्ट धरत मिकन् एकदाचा खाली उतरतो. मग तो आरशासमोर जा‌ऊन पावडरचा एक पफ चेह-यावरुन ओढतो आणि मोठ्या अपेक्षेने आरशात पाहातो. पण, आरशातून एक चष्मा लावलेलं भूत त्याच्याकडे पाहात असलेलं पाहून आपला आपणच घाबरतो आणि चष्मा ओढून खुर्चीत टाकून देतो.

मग थोडा व्यायाम करावासा वाटून की काय, तो एकदोनदा हात-पाय उडवतो, कंबर हलवतो आणि दीड पायावर नाचतच त्याच्या चाकाच्या घोड्यापर्यंत जातो. त्या घोड्याचं नाव चांदोबा! आपण घोड्याचं नाव काय ठेवूयात असं बाबाने त्याला विचारलं तेव्हा मिकनने डोक्यात आलं ते पहिलं नाव सांगीतलेलं- चांदोबा! घोड्याचं नाव चांदोबा का ठेवायचं? याचं उत्तर मिकन्ला देता आलेलं नसतं. का? साठी कारण असलं तर बरं असतं हे मिकनला अजून कळायचं आहे.

मिकन् चांदोबावर बसून त्याला पायाने रेटा दे‌ऊन फिरवायला सुरुवात करतो. आ‌ईच्या टेबलाभोवती गरागरा फे-या मारणारा मिकन् प्रत्येक फेरीसरशी 1, 2 असे आकडे मोजत असतो, पण सध्या त्याला 1,2, 5 आणि 10 इतकेच आकडे येतात, त्यामुळे त्याचा ना‌ईलाज असतो. चांदोबावर बसून आ‌ईच्या टेबलाला 1,2, 5, 10 असं घोकत प्रदक्षिणा घालत असताना मिकनच्या घराचं दार वा-याने खडखड वाजतं.

मिकन् दचकतो आणि चांदोबावरुन उडी मारुन आ‌ईच्या टेबलाखालच्या पोकळीत जा‌उन लपतो. दाराच्या बाहेर वा-याची झुळूक मिकनची वाट पाहात थांबलेली असते, पण, अजून मिकन् कसा येत नाही म्हणून ती घराभोवती एक फेरी घालते आणि खिडकीतून आत शिरत टेबलाखाली खुडूक करुन बसलेल्या मिकनच्या मानेला गुदगुल्या करते. वा-याच्या झुळूकीचं हे धार्ष्ट्य पाहून मिकन् म्हणतो, अगं वा गं वा!

मग मिकनला बाहेर जायचे वेध लागतात. नाही म्हटलं तरी एव्हाना मिकनला आ‌ईचा राग आलाय आणि आ‌ईने केलेल्या उपेक्षेने त्याचं नाक लालमलाल झालंय. मग मिकन् टेबलाखालून हळूच बाहेर येतो आणि स्टूल सरकवत दारापाशी आणतो. आ‌ईचं काम झालंय का हे शेवटचं पाहावं म्हणून मिकन् पुन्हा एकदा स्वयंपाकघराच्या दाराशी ये‌ऊन पाहातो. पण आ‌ई गुणगुणत आपल्याच नादात आहेशी पाहून मान हलवतो. मिकन् हळूहळू चालत, पुन्हा पुन्हा पाठी पाहात दारापाशी येतो, स्टुलावर चढून दाराची कडी काढतो आणि उंब-याच्या बाहेर पा‌ऊल ठेवतो.

सध्याचा गुणफलक आ‌ई १- मिकन् १

बाहेर कडक ऊन आहे म्हणून आ‌ईने व-हांड्यात पाणी ओतून ठेवलंय. मिकन् थोडा वेळ उंब-यावरच झुलत राहातो. मिकनला बाहेर आलेलं पाहून सूर्यकिरण भस्सकन पडद्याच्या भोकांमधून आत येतात आणि मिकनच्या चेह-यावर जाळी करतात. मिकन् डोळ्यांवर हात ठेवून वर सूर्याकडे रागाने पाहातो आणि मिकनच्या नाकावरचा राग पाहून सूर्य डोळे मिचकावत हसतो! व-हांड्यात सगळीकडे पाणीच पाणी असतं. मिकन् डोलकाठीसारखा डोलत पाण्यात थप्प-थप्प करत चालायला सुरुवात करतो. त्याच्या प्रत्येक पावलानिशी पाण्याचा मजेशीर आवाज होत असतो आणि आतापर्यंत स्थिर असलेल्या पाण्यातलं चित्रही बदलत असतं, बाबा त्याला डोळ्याला लावून पाहायला देतो त्या यंत्रातल्या चित्रासारखं!. हे मस्तंय की! मिकनला हा खेळ प्रचंड आवडतो. त्या पाण्याचा थंडावा त्याच्या पायांमधून शिरुन त्याच्या कानापर्यंत पोहोचतो आणि मिकनच्या अंगातून सरसरत शिरशिरी जाते. मिकन् अंग झडझडवून शहारतो आणि तेवढ्यात एक चिमणी कुठूनतरी उडत ये‌ऊन मिकनच्या पुढ्यात ये‌ऊन उतरते.

मिकन् खाली वाकून, डोळे बारीक करुन आपल्या घरात आलेल्या त्या आगंतुक पाहुण्याकडे पाहात असतो आणि हे गालांमध्ये डोळे बुडालेलं गोबरं ध्यान कोण आहे हे चिमणी लक्षपूर्वक पाहात असते. मिकन् तिथे आहे याची अजिबात पर्वा न करता त्या चिमणीबा‌ई इथे तिथे टणाटण उड्या मारतात. मिकन् अगदी लक्ष दे‌ऊन चिमणीचे हे उद्योग पाहात असतो. मग मिकनही वेड्या वाकड्या उड्या मारतो आणि आपणही चिमणीसारखे फुदकलो करुन स्वतःवरच खूष हो‌ऊन मोठमोठ्याने हसतो. मग मनात काहीतरी ये‌ऊन तो दोन तीन पावलं दुडकत धावत येतो आणि बदाक् कन उडी मारुन जोरात हात हलवतो, "ह्यॅट्, जा इथून!" पण चिमणी ढिम्म असते. मग तो हात हलवून "एsss" असं ओरडतो देखील! पण, चिमणीवर त्याचा काही‌एक परिणाम होत नाही, उलट तीच मान वाकडी करुन टुणटुणत पुढे येते. मिकनने इतकी धिटुकली चिमणी कधी पाहिलेली नसते, त्यामुळे मिकन् घाबरुन एक-दोन पावलं मागे जातो आणि पाय घसरुन बद्कन पाण्यात पडतो. मिकनची चडडी् पाण्याने भिजते, हातापायांना पाणी लागतं. मग मिकनच्या कपाळावर आठ्या येतात, त्याचं नाक आकसतं आणि ओठांचा चंबू होतो. ही रडं येण्याची लक्षणं! पण तेवढ्यात चिमणी उडून वर कुठेतरी जा‌उन बसते आणि तिथे बसून चिवचिवाट करत राहाते. मिकनचं रडं तात्काळ थांबतं.

मग तो जमिनीला रेटा दे‌ऊन उभा राहातो आणि हात दुमडून फडफडवल्यासारखे करत उडण्याचा प्रयत्न करतो. त्याच्या आ‌ईने मोठ्या लाडाने आणलेल्या त्या बंडीला छोटे पंखही असतात. त्याच्या बाबाने त्याचं नाव एका देवदूताच्या नावावरुन ठेवलेलं असतं, मग देवदूताला पंख नकोत का? असं कौतुकाने म्हणत! व-हांड्याच्या एका कोप-यात आ‌ईने झाडाकरता आणलेल्या मातीचा ढिगारा पडलेला असतो. मिकन् धडपडत त्याच्यावर चढतो आणि त्यावरुन उडी मारुन उडता येतं का ते पाहातो. तसंही उडता येत नाही हे पाहिल्यावर मात्र तो गंभीर होतो. मग तो तिथेच मातीच्या ढिगा-यावर फतकल मारुन बसतो आणि पुढे आलेल्या पोटाला कुरवाळत विचार करायला लागतो. बेंबीत बोट खुपसून बसलं की मिकनला छान छान कल्पना सुचतात. तेवढ्यात मिकनला पायाला लागलेला चिखल दिसतो. तो पाय हाताने वर उचलतो आणि त्याचं जवळून परीक्षण करतो. त्यातला थोडा चिखल बोटावर घेतो आणि तोंडात घालतो. एक दोन सेकंदच! तो य्यॅsssक! करत जीभ बाहेर काढतो मग तोंड प्रचंड घाण करुन ती माती फूं फूं करत थुंकून टाकतो. मग मातीचे हात पाण्यात घालून थोडा चाळा करतो, हात पोटाला पुसून स्वच्छ करतो आणि पुन्हा एकदा विचारात गढतो.  मग त्याला खरंच एक कल्पना सुचते. तो आत जातो आणि खेळण्यातलं विमान घे‌ऊन बाहेर येतो. तो विमानावरुन बसून व्रुम व्रुम करत विमान सुरु करतो खरं, पण, विमानावरुन बसून भुर्रकन पुढे जाण्याच्या नादात ते इटुकलं विमान त्याच्या बुडाखालून निसटतं आणि मिकन् मागच्या मागे पाण्यात पडून कुल्ल्यावरच आपटतो. आता हे म्हणजे फार झालं! असं वाटून मिकन् जोरात भोकाड पसरतो. आढ्यावर बसलेली चिमणी मनापासून हसल्यासारखी शेवटचा चिवचिवाट करुन भुर्र उडून जाते.

मिकनची आ‌ई त्याचा आवाज ऐकून घाब-या घाब-या बाहेर येते आणि उघडलेला दरवाजा, व-हांड्यातल्या पाण्यात उताणा पडलेला, मातीने बरबटलेला मिकन्, त्याचं पुढे जा‌ऊन कोलमडलेलं विमान पाहून आ वासून खिळल्यासारखी उभी राहाते. मग तिला खूप हसू यायला लागतं. ती आपले गाल धरुन, पोट आवळत खदखदून हसत राहाते आणि आ‌ईला घाबरुन पाण्यातच उठून बसलेला मिकन् हसणा-या आ‌ईला पाहून चकीत हो‌ऊन पाहात राहातो. हसणा-या आ‌ईला पाहून आपण रोज असं पडलं तरी हरकत नाही असं मिकनला वाटतं. तो धावत जा‌ऊन आ‌ईच्या पायांना मिठी मारतो आणि मान वर करुन आ‌ईकडे पाहातो. हसून हसून आ‌ईच्या डोळ्यांतून पाणी यायला लागलंय. तेवढ्यात बाहेरुन आलेला बाबा पण एकदोन क्षण स्तब्ध राहातो आणि "मी पण! मी पण!" करत पुढे येऊन दोघांना कवेत घेतो.

आजचा अंतिम गुणफलक- आ‌ई २-मिकन् २

आजच्यापुरता सामना बरोबरीत सुटलेला आहे.

 
Designed by Lena