टाऊन ऑफ कॅट्स

मुराकामीची ’टाऊन ऑफ कॅट्स’ नावाची एक कथा आहे. ’द न्यूयॉर्कर’मध्ये प्रसिद्ध झाली होती.

ॲक्च्युअली, ’टाऊन ऑफ कॅट्स’ ही त्या कथेमध्ये दिलेली उप-कथा आहे, एका जर्मन लेखकाने लिहिलेली. त्यात एक माणूस आपला वीकेण्ड कोणत्याही ट्रेनमध्ये बस, मनाला वाटलं, ट्रेनमधून गाव आवडलं की उतर असा घालवत असतो. एकदा त्याला एक गाव खूप भावतं म्हणून तो पुढच्या स्टेशनवर उतरतो. त्या स्टेशनवर फक्त तोच उतरतो, बाकी कोणी नाही. तो गावामध्ये जातो तेव्हा त्याला कोणीच दिसत नाही. सर्व दुकानांची शटर खाली असतात, घरं बंद असतात. झोपले असतील, पण सगळेच? ते पण सकाळचे साडे-दहा वाजलेले असताना? त्यानंतर दुपारची ट्रेन असते, पण तो ती पकडत नाही. ती ट्रेन येते, बरोबर एक मिनिट थांबते. कोणी चढत नाही किंवा उतरत नाही. पण तो उद्या जाऊ असं म्हणत संध्याकाळपर्यंत वेळ काढायचं ठरवतो. आणि संध्याकाळी त्या गावामध्ये मांजरी यायला लागतात, तरतऱ्हेच्या मांजरी. त्याने इतक्या संख्येने मांजरी कधीच पाहिलेल्या नसतात, त्यामुळे तो घाबरतो आणि गावातल्या बेल टॉवरमध्ये जाऊन लपतो. त्याला तिथून सगळं दिसत असतं. मांजरी येतात, शटर उघडतात, गल्ल्यावर बसतात, हॉटेलं सुरु होतात, घरं उघडली जातात. पुन्हा सकाळी सामसूम. त्या कुठे जातात हे काही कळत नाही. त्या दिवशीही तो ट्रेनमध्ये चढत नाही. ट्रेन येते, बरोबर एक मिनिट थांबते, कोणी चढत नाही किंवा उतरत नाही. त्या विचित्र गावाचं आकर्षण त्याला सोडवत नाही. तिसऱ्या दिवशी संध्याकाळी बेलटॉवरवरुन खाली पाहत असताना त्याला खाली गोंधळ सुरु झालेला ऐकायला येतो. त्यातल्या एका मांजरीला माणसाचा वास आलेला असतो. मांजरींचं शोधसत्र सुरु होतं. शोध घेत घेत दोन-तीन मांजरी थेट बेलटॉवरपर्यंत येतात. त्याला वाटतं, आता संपलं सगळं, आपण पकडले जाणार. पण त्या मांजरींना त्याचा वास तर येतो, पण तो तिथे आहे हे दिसत नाही.

का?

तो तिथे समोर असताना खरंतर पकडला जायला हवा होता, मग मांजरींना तो का दिसला नाही? आता भलतंच लफडं नको म्हणून तो दुसऱ्या दिवशीची ट्रेन पकडायची ठरवतो, पण तो स्टेशनवर उभा असताना ट्रेन येते आणि न थांबताच निघून जाते. तो त्यानंतरचा प्रत्येक दिवस स्टेशनवर उभा राहतो, त्याला ट्रेनच्या पुढच्या केबिनमधला इंजिन ड्रायव्हरपण दिसतो, पण गाडी वेग अजिबात कमी न करता निघून जाते. त्या ड्रायव्हरलाही तो दिसत नाहीये का? की हे स्टेशनही दिसत नाहीये? मग कधीतरी त्याला कळतं की, हे काही फक्त मांजरींचं शहर नाही, आपण इथे येऊन हरवणार, अडकणार हे पहिल्यापासून ठरलेलं होतं. हे खास त्याने हरवावं म्हणून बनवलं गेलेलं जग होतं. आता कोणतीही ट्रेन त्याला त्याच्या पूर्वीच्या जगाकडे घेऊन जाणार नसते.

--

असं का झालं असावं?

माझ्या मते तो माणूस मांजरींच्या जगात राहून त्याच्याही नकळत मांजर बनला होता. ती मांजरं माणसाचा शोध घेत होती, मांजराचा नाही. ट्रेन माणसांसाठी थांबते, मांजरांसाठी नाही. आपण मांजर झालो आहोत हे कदाचित त्याला कळणारही नाही. आपण अजूनही माणूस आहोत या भ्रमात तो रोज फलाटावर येऊन थांबत जाईल. पुढे कधीतरी चालत पुढच्या शहरात जाईल. तिथे कदाचित मांजरं नसतील, कुत्रे असतील. तिथे पुरेसा वेळ राहिला तर तो कुत्राही बनेल. पण तेव्हाही तो आपण माणूस आहोत या भ्रमात असेल.
मला वाटतं माणूस असाच असतो. तो स्वत:ला अडॅप्ट करत नेतो, पण हेका मात्र आपण पूर्वीसारखे आहोत असं दाखवायचा असतो आणि ते पार्टली खरंही असतं. नंतरचे अडॅप्ट झालेले तुम्ही ही तुमची व्हर्जन्स असतात. बेमॅक्स कसा अपग्रेड होऊन बेमॅक्स २.० बनतो..तसंच.

अडॅप्टेशन किंवा ही जुळवून घेण्याची प्रक्रिया तुम्हाला, तुमचं डोकं शाबूत ठेवते, पण त्याने आतआतले तुम्ही बदलत नाहीत. जुन्या भिंतींना नव्या रंगाचे गिलावे मारावेत तसे हे आपल्यात करुन घेतलेले बदल असतात. मी त्याला प्रोटोटाइप म्हणते. कधीतरी डाउन द लाइन, अलॉंग द वे आपण कशात, कोणासोबत, कसे आनंदी आहोत, कंफर्टेबल आहोत हे आपल्याला कळतं आणि मग ती परिस्थिती, तो स्वभाव, ती माणसं आपला प्रोटोटाइप बनतात. आता हा झाला आपल्या त्या वेळचा कंफर्ट झोन. मग पुढे यात बदल करुन बघायचे म्हटले तरी त्या मूळच्या प्रोटोटाइपला धरुनच प्रयोग केले जातात.

ही कथा वाचल्यावर असं बरंच काहीतरी वाटलेलं...