(रात्रीचे ११.०० वाजलेले. आजूबाजूच्या बिल्डिंग्जमधून गाण्याचे आवाज-बिवाज येत आहेत..पण त्यांच्या घरात शांतता आहे.
एरव्ही यावेळी त्यांच्यात काहीनाकाही लटके वाद सुरू असतात, पण आज वातावरण तंग आहे. तो नेहमीसारखे यी...हॉ.. करत विचित्र आवाज काढत घरभर फिरत नाहीये आणि ती आज कोणतंही गाणं गुणगुणत नाहीये.
काही वेळाने ती बाहेर हॉलमध्ये येऊन डायनिंग टेबलपाशी बसते)
ती - इथे बसतोस का जरा. बोलायचंय.
(आतापर्यंत कोप-यात मॅगझिन वाचत पडलेला तो कोणतेही आढेवेढे न घेता डायनिंग टेबलपाशी येऊन बसतो)
तो - मलाही अ‍ॅक्चुअली
ती - ओके, पहिले तू बोलतोस की मी बोलू?
तो - यू कॅन गो अहेड
ती - बरं..प्लीज नीट ऐकून घे. आक्रस्ताळेपणा नको आणि आरडाओरडा तर मुळीच नको.
तो - ओके
(त्याच्या निर्मम आज्ञाधारकपणाने ती गडबडते..पण तिच्या स्वभावानुसार लगेच सावरतेदेखील)
ती - यू ओके?
तो - आयॅम ओके, थॅंक्स!
ती - बरं, तर ऐक..
तो - बरं आय चेंज्ड माय माइंड.. मी पहिले बोलतो.
ती - ..
तो - कॅन आय?
ती - ओके, बोल
तो - मला मीनूचा फोन आलेला. मला सगळं सांगीतलं तिने.
(तिचा चेहऱ्यावर राग फुलतो, पण लागलीच शांत होतो. ती काही बोलत नाही)
तो - किती वर्षं?
ती - ..
तो - हं?
ती - चार वर्षं.
तो - आपण एकत्र राहिलो तितकी वर्षं.. (तो हसतो..)
(पण लागलीच त्याचा चेहरा पडतो. ती त्याच्याकडे बारकाईने पाहते आहे. त्याचा चेहरा ओढल्यासारखा वाटतो आहे..हाताची सारखी चाळवाचाळव चालली आहे..विनाकरण हसणं सुरू आहे. तिला त्याचं कारण कळत नाहीये, पण तेवढ्यात तो विचारतो)
तो - तू काय ठरवलं आहेस?
ती - मी..
तो - नाही, तू नको बोलूस. तू बोललीस की कसं शिक्का मारल्यासारखं पर्मनंट होईल ते. मला नाही सहन होणार. अ‍ॅटलीस्ट हे तरी मला माझ्या पद्धतीने हॅंडल करू देत. नेहमी नेहमी प्रत्येक गोष्टीत तुझा फायनल से नको.
ती - (थकल्या सुरात) बरं..
तो - तू जा. माझी काळजी करू नकोस. मी काही तुझ्या आनंदाच्या आड येणार नाही..
(ती त्याच्याकडे आश्चर्याने पाहते आहे)
तो - आपला काही करार झाला नव्हता एकमेकांसोबत कायम राहायचा.. त्यामुळे तू काही मला बांधील नाहीस. तू सुटी आहेस आणि मी सुटा..
ती - ..
तू - तू परत येशील अशी आशा ठेवायची का मी?
(आश्चर्य सरलं आहे. आता ती गप्प आहे..)
(तो हताशपणे हसतो)
तो - ऑफ कोर्स नॉट..शुड हॅव्ह नोन बेटर.. डोण्ट माइंड मी..
(तिने आता मान खाली घातली आहे)
तो - नाही, नाही..तू वाईट वाटून घेऊ नकोस. मला काही तितका धक्का बसलेला नाहीये. आय विल बी फाइन..
(तिची मान अजून खालीच)
तो - चेंज इझ गुड.. यू नो व्हॉट..तू नाहीस इथे तर मला राहावणार नाही..बॉस कधीचा मागे लागला होता.. कोची ऑफिसचा चार्ज घे म्हणून..मग मी पण कोचीला हो म्हणून टाकलं.
ती - ..
तो - ऑफकोर्स मी काही तुझ्यासारखा इतका दूर चाललेलो नाही..पण स्टिल..इट काउंट्स
(तो कसनुसं हसतो)
ती - ..
(ती काही बोलत नाहीसं पाहून तो सुस्कारतो आणि उठायला लागतो)
(ती अजून मान खालीच घालून बसली आहे)
ती - बरं..आता मला बोलायचं होतं ते बोलू का?
(तो उठत असतो तो बसता होतो आणि विचारतो..)
तो - अजून काही राहिलं आहे का सांगण्यासारखं?
(ती मान वर उचलते आणि त्याच्या नजरेला नजर भिडवते)
ती - पण मी नाही सांगीतलं त्यांना.
(त्याला काही कळत नाही)
तो - काय नाही सांगीतलं त्यांना?
ती - व्हॉट आय मीन टू से इझ.. 'मी तोक्योला नाही जाणार' असं सांगीतलं त्यांना..
(त्या वाक्याचा अर्थ डोक्यात घुसून तो एव्हाना थंडगार पडलेला आणि त्याच्या तोंडाचा आ वासलेला..
अशा विचित्र शांततेत तब्बल एक मिनिट निघून जातं तेव्हा त्याच्या तोंडून शब्द फुटतात..)
तो - पण का? तुझं स्वप्न आहे ते..
(ती मान हलवते. तिचं तिलाच उमगत नसावं काहीतरी..)
ती - वेल... मला वाटलं की..
(पण मग ती त्याच्याकडे पाहते आणि तिचा चेहरा कठीण होतो..)
ती - यू नो व्हॉट.. नेव्हर माइंड..
(आणि ती उठून आत निघून जाते)
(तो अजूनही डायनिंग टेबलपाशीच पुतळ्यासारखा बसलेला. त्याला खूप काही बोलायचं आहे, पण काही बोलायला सुचत नाहीये..ती गेली त्या दिशेने पाहात मग महत्प्रयासाने त्याच्या तोंडून शब्द फुटतात..)
तो - पण, मला वाटलं की...
आपापल्या परीने गणित बरोबर सोडवल्यासारखं वाटूनही उत्तर कुठेतरी चुकलंय.. दोघांचंही.
आणि मग त्याच्या-तिच्या डोक्यातल्या तिच्या-त्याच्या समीकरणांच्या गुंताड्यात उत्तररात्र अधिकाधिक नकळेशी होत जाते.
आजची रात्र लांबलचक असणारेय.
--
याआधीचे: उत्तररात्र-१ । उत्तररात्र-२ । उत्तररात्र-३ | उत्तररात्र-४ | उत्तररात्र-५ | उत्तररात्र-६
ननुभव
'सटल आर्ट ऑफ नॉट गिव्हिंग अ *क' चा अनुवाद आला, तेव्हा सेल्फ-हेल्प जॉनरमधल्या पुस्तकांची भाषांतरं करावी म्हणून काही ऑफर्स आल्या होत्या, तेव्हाचा हा अनुभव.
मी 'सटल आर्ट..' चा अनुवाद काही कारणास्तव केला असला तरी, 'सेल्फ-हेल्फ' हा माझा जॉनर नाही; कारण, प्रत्येकजण आपापले धडे घेत जगत असतो. तुम्ही ज्या सिच्युएशनमधून जो धडा घेतला, त्या सिच्युएशनमधून मी तोच धडा घेईन असं नाही, किंबहुना घेईन का? याचीही शाश्वती नाही. त्यामुळे तुम्ही xyz सिच्युएशनमध्ये असं वागा, असं वागू नका, असे ठोकताळे लागू करता येतच नाहीत. ते वाचायला ग्रेट वाटतं, पण प्रॅक्टिकल असेलच असं नाही, किंवा तसं वागलं जाईलच असं नाही. किंवा तसं वागून मला दुसऱ्याला झाला तसा आणि तितकाच फायदा होईल असं नाही, किंबहुना फायदा तरी होईल का, की तोटाच होईल? हे पण माहीत नाही.
मला मनापासून असं वाटतं की, आपण एखादं वाड्मय भाषांतरित करतो कारण, त्यातलं साहित्यिक मूल्य ,मग ते कथेच्या स्वरुपात असेल, अनुभवाच्या स्वरुपात असेल किंवा लेखनाच्या नवनवीन प्रयोगाच्या स्वरुपात असेल, अतिशय उच्च असतं, किंवा किमान रोचक तरी असतं आणि ते आपल्याला आपल्या भाषेत भाषांतरित करण्याची आत्यंतिक गरज वाटते.
काही पुस्तकं वाचल्यानंतर असंही वाटतं की, हे पुस्तक भाषांतरित नाही झालं तर काहीही फरक पडणार नाही, आपण चांगल्या साहित्याला मुकलो असं होणार नाही. अशा वेळी मी संपादकाला इतरांकडूनही त्या पुस्तकाबद्दलचं मत जाणून घ्यावं अशी विनंती करते.
काहीकाही पुस्तकांमध्ये भाषांतर मूल्य असतं, पण त्यातून जाणारा मेसेज खूप अलार्मिंग असतो. आणि त्यातलं एक पुस्तक होतं - जेन सिन्सेरोचं 'यू आर अ बॅडअ‍ॅस'. तुम्ही फार विचार केला नाहीत, तर ते फार खुसखुशीत, उपरोधिक असं पुस्तक आहे, पण ती काय सांगायचा प्रयत्न करतेय हे कळून घेण्याचा प्रयत्न केलात तर विचारात पाडणारं पुस्तक आहे.
मी 'सटल आर्ट..' चा अनुवाद काही कारणास्तव केला असला तरी, 'सेल्फ-हेल्फ' हा माझा जॉनर नाही; कारण, प्रत्येकजण आपापले धडे घेत जगत असतो. तुम्ही ज्या सिच्युएशनमधून जो धडा घेतला, त्या सिच्युएशनमधून मी तोच धडा घेईन असं नाही, किंबहुना घेईन का? याचीही शाश्वती नाही. त्यामुळे तुम्ही xyz सिच्युएशनमध्ये असं वागा, असं वागू नका, असे ठोकताळे लागू करता येतच नाहीत. ते वाचायला ग्रेट वाटतं, पण प्रॅक्टिकल असेलच असं नाही, किंवा तसं वागलं जाईलच असं नाही. किंवा तसं वागून मला दुसऱ्याला झाला तसा आणि तितकाच फायदा होईल असं नाही, किंबहुना फायदा तरी होईल का, की तोटाच होईल? हे पण माहीत नाही.
त्या लेखकाने अनेक लोकांचे अनुभव बघून त्याची प्रमेयं बनवली असतीलही, पण ती स्वत:च्या चष्म्यातून पाहून, स्वत:च्या अनुभवांतून आलेल्या शहाणपणाची फूटपट्टी लावून. त्यामुळेच लेखकाने त्याच्या अनुभवांमधून घेतलेले प्रोप्रायटरी धडे युनिव्हर्सल करावेत, हा मला प्रचंड आगाऊपणा वाटतो; पण, ते माझं वैयक्तिक मत आहे. ही पुस्तकं खपताएत, याचा अर्थ लोकं ती वाचताएत, किंवा किमान शेल्फवर तरी ठेवताएत. याचाच अर्थ मनुष्यजमात प्रचंड गंडलेली आहे आणि अशा प्रकारच्या पुस्तकांमधून त्यांचं मॅनिप्युलेशन चालू आहे असाही होतो.
असो.
हे पुस्तक वाचताना माझ्या डोक्यात 'सटल आर्ट'शी सतत तुलना चालू होती. सेल्फ-हेल्प जॉनरमधलं ते एकच पुस्तक माहीत म्हणून, आणि मॅन्सन व सिन्सेरो या लेखकांच्या लेखनाची जातकुळी एकच म्हणून. तुम्हाला आश्चर्य वाटेल, पण सिन्सेरो वाचून मला मॅन्सन 'डाउनप्ले'वाला वाटायला लागला.
या दोन पुस्तकांमधला ठळक फरक म्हणजे,
मॅन्सन तुम्हाला सांगतो की, 'तुम्ही सामान्य असलात तरी काही हरकत नाही. प्रत्येकजण ग्रेट होऊ शकत नाही. प्रत्येकाची त्याच दिशेने धडपड चालू असते, but that's ok. त्याने जास्त लोड घेऊ नका.'
जेन सिन्सेरो तुम्हाला सांगते की, 'तुम्ही सामान्य असलात, मीडिऑकर असलात, तरी तुम्ही ग्रेट आहात यात शंकाच नाही.'
फ्रॅंकली स्पीकिंग, याला 'भ्रम' असं म्हणतात. मला तिचा हा अ‍ॅटिट्यूड वाचून सोशल मीडियावरचे कवी/लेखक आठवले. त्यांचं लेखन कितीही सामान्य असलं, तरी त्यांना मिळणाऱ्या लाइक्सनी, त्यांचे कंपू/ग्रुप्स यातून मिळणाऱ्या कमेण्ट्सनी आपण किती ग्रेट असं वाटायला लागतं. त्याने त्या माणसाला छान वाटतं, शंकाच नाही, पण असं प्रत्येकालाच छान छान वाटायला लावण्यासाठी प्रत्येकाला ग्रेट म्हणायला लागलो, तर हलकल्लोळ माजेल. ग्रेटनेस काय आहे हे महान लोकांनी करुन ठेवलेल्या कामाने, त्या कामाने किती लोकांची आयुष्य बदलली, त्यांचं काम चिरंतन आहे आहे का, काळाला पुरुन उरणारं आहे का, यावरून ठरत असतं. त्यामुळे ग्रेट कोण आणि काय हे देखील आपोआप ठरत जातं. प्रत्येकजण ग्रेट होऊ शकत नाही..पीरीयड! त्यासाठी अभ्यास लागतो, मनन/चिंतन लागतं, धडाडी लागते, शांतपणे काम करत राहायची वृत्ती लागते..तुमचा ग्रेटनेस त्यावरून ठरतो. घाम, रक्त शिंपून, अनुभवांच्या आगीत होरपळत जगताना ग्रेटनेस अंगात भिनत जातो. आणि जेन सिन्सेरो याचा पर्फेक्ट अ‍ॅंटिथीसिस आहे. ती म्हणते की, तुम्ही यातलं काही नाहीत जरी केलंत, तरी बाय डिफॉल्ट ग्रेटच आहात.
विशेषणं फार फसवी असतात. तुम्ही कोणालाही 'ग्रेट' असं विशेषण लावलंत की, त्याच्या मनात नसतानाही त्याच्या मनात तो ग्रेटनेसचा भ्रम तयार होतो. आणि लोकांना प्रयत्न करायला लावणं, त्यातून येणाऱ्या फ्रस्ट्रेशनशी डील करायला लावणं, यापेक्षा त्यांना भ्रमात जगायला लावणं कधीही सोपं असतं असं सिन्सेरोला वाटतं मला फार वाटलं.
तुम्ही 'मि. इंक्रेडिबल' पाहिलाएत का? त्यात बडी नावाचं एक पात्र आहे. तो म्हणतो की, "नाऊ, एव्हरीबडी कॅन बी सुपर.. अ‍ॅंड व्हेन एव्हरीबडी इझ सुपर, नो वन विल बी"
या सिनेरिओमध्ये जेन सिन्सेरो ही बडी आहे.
बाकी, तिची भाषा मॅन्सनसारखीच ठोक, थोडीशी उपरोधिक आहे. अनुभव, दाखले खचाखच भरलेत. हे पुस्तक मजा म्हणून वाचायला छान आहे, पण what it stands for, is very dangerous. पण, हे अर्थात माझं मत होतं. मला सेल्फ-हेल्प पुस्तकांकडे क्रिटिकल नजरेने पाहायची सवय असल्याचा भाग म्हणूनही असेल ते. ते पुस्तक पुढे भाषांतरित झालं की नाही, हे माहीत नाही.
त्याआधी माझ्याकडे 'क्लोझ, टू क्लोझ' हे पुस्तक आलेलं. विषय धाडसी आहे असं संपादकांकडून कळलेलं. पण पुस्तक वाचनाचा अनुभव तितका काही बरा नव्हता. वर्णनानुसार आणि पुस्तकाच्या माहितीनुसार बोलायला गेलं तर, हे पुस्तक म्हणजे एक 'इरॉटिका' होती. पण मला या पुस्तकाबद्दल म्हणावीशी वाटलेली सर्वात पहिली गोष्ट म्हणजे, ज्याला इरॉटिका म्हटले गेले आहे आहेत, त्या सेक्स कथा होत्या. मराठीत म्हणायचं झालं तर संभोग कथा. फक्त एरव्हीच्या नर-मादी ऐवजी नर-नर, मादी-मादी अशा जोड्या होत्या, तेव्हढंच वेगळंपण. पण आवर्जून, मिळवून, रस घेऊन वाचावं असं काही नाही.
सेक्शुआलिटीत साहित्यिक मूल्य आहे-नक्कीच. आपल्या मेघना पेठे, खुशवंत सिंग सेक्शुआलिटी बद्दल लिहितात. सेक्स किंवा संभोग हा सेक्शुआलिटीचा एक भाग आहे. सेक्शुआलिटीची परिणिती सेक्स किंवा संभोगात होते किंवा होत नाही. सेक्शुआलिटीमध्ये अनेक कंगोरे असतात, भावनांचे खेळ असतात, कपट असतं, संघर्ष असतात, थोडक्यात म्हणायचं झालं तर साहित्यिक मूल्य बरंच असतं; कारण, तिथे आपण काहीतरी सरधोपट करू पाहण्यापेक्षा काहीतरी ’म्हणू’ पाहात असतो, विचार करत असतो.
हे पुस्तक वाचताना माझ्या डोक्यात 'सटल आर्ट'शी सतत तुलना चालू होती. सेल्फ-हेल्प जॉनरमधलं ते एकच पुस्तक माहीत म्हणून, आणि मॅन्सन व सिन्सेरो या लेखकांच्या लेखनाची जातकुळी एकच म्हणून. तुम्हाला आश्चर्य वाटेल, पण सिन्सेरो वाचून मला मॅन्सन 'डाउनप्ले'वाला वाटायला लागला.
या दोन पुस्तकांमधला ठळक फरक म्हणजे,
मॅन्सन तुम्हाला सांगतो की, 'तुम्ही सामान्य असलात तरी काही हरकत नाही. प्रत्येकजण ग्रेट होऊ शकत नाही. प्रत्येकाची त्याच दिशेने धडपड चालू असते, but that's ok. त्याने जास्त लोड घेऊ नका.'
जेन सिन्सेरो तुम्हाला सांगते की, 'तुम्ही सामान्य असलात, मीडिऑकर असलात, तरी तुम्ही ग्रेट आहात यात शंकाच नाही.'
फ्रॅंकली स्पीकिंग, याला 'भ्रम' असं म्हणतात. मला तिचा हा अ‍ॅटिट्यूड वाचून सोशल मीडियावरचे कवी/लेखक आठवले. त्यांचं लेखन कितीही सामान्य असलं, तरी त्यांना मिळणाऱ्या लाइक्सनी, त्यांचे कंपू/ग्रुप्स यातून मिळणाऱ्या कमेण्ट्सनी आपण किती ग्रेट असं वाटायला लागतं. त्याने त्या माणसाला छान वाटतं, शंकाच नाही, पण असं प्रत्येकालाच छान छान वाटायला लावण्यासाठी प्रत्येकाला ग्रेट म्हणायला लागलो, तर हलकल्लोळ माजेल. ग्रेटनेस काय आहे हे महान लोकांनी करुन ठेवलेल्या कामाने, त्या कामाने किती लोकांची आयुष्य बदलली, त्यांचं काम चिरंतन आहे आहे का, काळाला पुरुन उरणारं आहे का, यावरून ठरत असतं. त्यामुळे ग्रेट कोण आणि काय हे देखील आपोआप ठरत जातं. प्रत्येकजण ग्रेट होऊ शकत नाही..पीरीयड! त्यासाठी अभ्यास लागतो, मनन/चिंतन लागतं, धडाडी लागते, शांतपणे काम करत राहायची वृत्ती लागते..तुमचा ग्रेटनेस त्यावरून ठरतो. घाम, रक्त शिंपून, अनुभवांच्या आगीत होरपळत जगताना ग्रेटनेस अंगात भिनत जातो. आणि जेन सिन्सेरो याचा पर्फेक्ट अ‍ॅंटिथीसिस आहे. ती म्हणते की, तुम्ही यातलं काही नाहीत जरी केलंत, तरी बाय डिफॉल्ट ग्रेटच आहात.
विशेषणं फार फसवी असतात. तुम्ही कोणालाही 'ग्रेट' असं विशेषण लावलंत की, त्याच्या मनात नसतानाही त्याच्या मनात तो ग्रेटनेसचा भ्रम तयार होतो. आणि लोकांना प्रयत्न करायला लावणं, त्यातून येणाऱ्या फ्रस्ट्रेशनशी डील करायला लावणं, यापेक्षा त्यांना भ्रमात जगायला लावणं कधीही सोपं असतं असं सिन्सेरोला वाटतं मला फार वाटलं.
तुम्ही 'मि. इंक्रेडिबल' पाहिलाएत का? त्यात बडी नावाचं एक पात्र आहे. तो म्हणतो की, "नाऊ, एव्हरीबडी कॅन बी सुपर.. अ‍ॅंड व्हेन एव्हरीबडी इझ सुपर, नो वन विल बी"
या सिनेरिओमध्ये जेन सिन्सेरो ही बडी आहे.
बाकी, तिची भाषा मॅन्सनसारखीच ठोक, थोडीशी उपरोधिक आहे. अनुभव, दाखले खचाखच भरलेत. हे पुस्तक मजा म्हणून वाचायला छान आहे, पण what it stands for, is very dangerous. पण, हे अर्थात माझं मत होतं. मला सेल्फ-हेल्प पुस्तकांकडे क्रिटिकल नजरेने पाहायची सवय असल्याचा भाग म्हणूनही असेल ते. ते पुस्तक पुढे भाषांतरित झालं की नाही, हे माहीत नाही.
त्याआधी माझ्याकडे 'क्लोझ, टू क्लोझ' हे पुस्तक आलेलं. विषय धाडसी आहे असं संपादकांकडून कळलेलं. पण पुस्तक वाचनाचा अनुभव तितका काही बरा नव्हता. वर्णनानुसार आणि पुस्तकाच्या माहितीनुसार बोलायला गेलं तर, हे पुस्तक म्हणजे एक 'इरॉटिका' होती. पण मला या पुस्तकाबद्दल म्हणावीशी वाटलेली सर्वात पहिली गोष्ट म्हणजे, ज्याला इरॉटिका म्हटले गेले आहे आहेत, त्या सेक्स कथा होत्या. मराठीत म्हणायचं झालं तर संभोग कथा. फक्त एरव्हीच्या नर-मादी ऐवजी नर-नर, मादी-मादी अशा जोड्या होत्या, तेव्हढंच वेगळंपण. पण आवर्जून, मिळवून, रस घेऊन वाचावं असं काही नाही.
सेक्शुआलिटीत साहित्यिक मूल्य आहे-नक्कीच. आपल्या मेघना पेठे, खुशवंत सिंग सेक्शुआलिटी बद्दल लिहितात. सेक्स किंवा संभोग हा सेक्शुआलिटीचा एक भाग आहे. सेक्शुआलिटीची परिणिती सेक्स किंवा संभोगात होते किंवा होत नाही. सेक्शुआलिटीमध्ये अनेक कंगोरे असतात, भावनांचे खेळ असतात, कपट असतं, संघर्ष असतात, थोडक्यात म्हणायचं झालं तर साहित्यिक मूल्य बरंच असतं; कारण, तिथे आपण काहीतरी सरधोपट करू पाहण्यापेक्षा काहीतरी ’म्हणू’ पाहात असतो, विचार करत असतो.
त्या पुस्तकात सेक्स होता, सेक्शुआलिटी नाही.
त्या पुस्तकातल्या साऱ्याच कथा सेक्स-सेंट्रिक होत्या, सेक्शुआलिटी-सेंट्रिक नाही. 'पॉर्न' हे साहित्य होऊ शकत नाही असं मला वाटतं. एखाद्या गटासाठी ते साहित्य असू शकेलही, त्याची साहित्यविषयक गरज द्विमितीय असू शकेलही(खोलीचा अभाव असलेली) म्हणूनच त्याला क्वियर ’लिटरेचर’ म्हटलं गेलं असावं; पण या पुस्तकात फेलाशिओ, बॉंडेज असे सर्व प्रयोग केलेले होते. क्वियर ’लिटरेचर’ची ही गरज मला कळू शकली नाही.
त्या पुस्तकातल्या साऱ्याच कथा सेक्स-सेंट्रिक होत्या, सेक्शुआलिटी-सेंट्रिक नाही. 'पॉर्न' हे साहित्य होऊ शकत नाही असं मला वाटतं. एखाद्या गटासाठी ते साहित्य असू शकेलही, त्याची साहित्यविषयक गरज द्विमितीय असू शकेलही(खोलीचा अभाव असलेली) म्हणूनच त्याला क्वियर ’लिटरेचर’ म्हटलं गेलं असावं; पण या पुस्तकात फेलाशिओ, बॉंडेज असे सर्व प्रयोग केलेले होते. क्वियर ’लिटरेचर’ची ही गरज मला कळू शकली नाही.
त्यामुळे हे पुस्तक करावं की न करावं हा प्रश्न पडल्यावर मी न करावं असाच निर्णय घेतला.
करावं की करू नये हा प्रश्न नसतोच खरं तर.. 'का करावं' हे स्वत:ला माहीत असलं म्हणजे पुरे..ते काही रॉकेट सायन्स नव्हे.
अशा आणखी काही ननुभवांविषयी पुन्हा कधीतरी..
टोटोरो
तुम्हाला वाटतं का, की जगत राहण्यासाठी एक गोल, एक उद्दीष्ट लागतं?
हो, मला वाटतं तसं.. ते नसेल तर वा-यावर भिरभिरणा-या पाचोळ्यासारखं असेल आयुष्य.. पण,
माझे गोल्स, माझी उद्दीष्ट्यं वेळोवेळी बदलत राहिलेली आहेत हे देखील तितकंच खरं..
कधी कधी कोणताही ग्रॅंड प्लॅन नकोच असतो. नेहमी नेहमी सगळं ठरवून कसं घडणार अथवा घडवून आणणार? काही काही वेळा गोष्टी आपल्या कह्यापलीकडच्या असतात. काही काही फक्त श्वास घेत राहणंच पुरेसं असतं. काही काही वेळा आला दिवस जगून पार करणं इतकंच ध्येय असतं. अशावेळी आधार वाटावा अशा गोष्टींना पकडून आपण तगून राहातो. हिसाइशीचा चेलो, मुराकामी, माझ्या गावातला गावाइतकाच जुना असलेला पुराणवड हे माझं सर्व्हायव्हल किट आहे आणि त्यात खूप आधीपासून आहे - मियाझाकी. साधारण आठेक वर्षांपूर्वी मला त्याच्या एका सिनेमाने जगण्याचं अपरिमित बळ दिलेलं आणि तो सिनेमा होता स्टुडिओ जिबलीचा 'माय नेबर टोटोरो'.
'माय नेबर टोटोरो' हा लहान मुलांचा सिनेमा नाही. स्टुडिओ जिबलीचा कोणताच सिनेमा लहान मुलांचा नाही.
--
मे आणि सात्सकी शहरातून एका गावात राहायला येतात. त्यांची आई त्या गावाजवळच्याच एका हॉस्पिटलमध्ये असते. तिला काय आजार आहे याची वाच्यता या चित्रपटात शेवटपर्यंत नाही. तिला बरं नाही इतकंच आपल्याला कळतं, आणि तितकंच पुरेसं असावं नाही का? तिला कोणता आजार झाला आहे हे जाणून घेऊन काय मिळणार? मे आणि सात्सकीचं आडनाव कुझुकाबे आहे हे तर कळतं, पण तिच्या वडिलांचं नाव काय, आईचं नाव काय.. हे या सिनेमात कुठेही नाही, पण त्याने काही अडत नाही. डिटेल्सची हाव, वेडगळ हव्यास मियाझाकी पुरता मोडीत काढतो. सिनेमा पाहताना डोक्यातली डिटेल्सची अडगळ कमी झाल्याने सिनेमाचा आनंद जरा आणखी वाढला हे आपल्याला सिनेमा संपल्यावर खूप प्रकर्षाने जाणवतं.
सात्सकी शाळकरी पोर आहे आणि मे बाबांच्या बरोबर घरीच राहाते. बाबांना युनिव्हर्सिटीत जायला लागतं, तेव्हा शेजारच्या आज्जीकडे राहाते. असंच एकदा खेळता खेळता मे जराशा दाट झाडीत लपलेल्या एका कापराच्या झाडाच्या ढोलीत जाऊन पडते आणि तिला भेटतो टोटोरो (उच्चारी तोतोरो).
हा टोटोरो मस्त गुबगुबीत अस्वलासारखा असला तरी केसाळ राक्षस वाटावा इतका प्रचंड आणि अकराळ विकराळ आहे. मोठमोठाले दात, अणकुचीदार नखं, गडगडाटी जांभया असाव्यात असा आवाज...हा अवतार पाहून कोणीही घाबरेल; पण मे थेट त्याच्या जेलीसारख्या पोटावर जाऊन बसते, शिस्तीत त्याचं नाव विचारते आणि त्याने भलामोठा आवाज काढून दरडावल्यासारखं केलं तर त्याच्याहून मोठा आवाज काढून त्याला स्तिमित करते. आता-
मला अकराळ विकराळ वाटणारा टोटोरो मेला क्यूट का वाटावा? थेट त्याच्या पोटावर जाऊन झोपावं इतका विश्वास तिला का वाटावा?
निरागसता - आणखी काय! वय वाढत जातं तसं आपल्याला हा स्यूडो स्क्रिझोफेनिया जडत जातो. हा अविश्वासाचा, संशयाचा चष्मा लावूनच आपण सर्व गोष्टींकडे पाहायला लागतो. इतके फटके खाल्लेले असतात की प्रत्येक गोष्टीकडे संशयाने बघायची, प्रत्येक गोष्टीचा बागुलबुवा करायची सवय जडते. असं कोणावरही विश्वास न ठेवता जगणं खूप थकवणारं असतं, तुमची कसोटी पाहणारं असतं. हा सिनेमा पाहिल्यानंतर मी मेसारखं होऊन पाहिलं.. किमान प्रयत्न करून पाहिला. विश्वास ठेवलाच नाही, तर विश्वास ठेवायचा की नाही हे कसं कळणार हा तेव्हा अक्कलखाती जमा झालेला धडा. मग मी माणसांवर विश्वास ठेवून पाहिला, चान्स देऊन पाहिला आणि त्यातून होणारा पश्चातापविरहित आनंद अनुभवला. आणि मग, आयुष्य जरा सोपं होत गेलं.
--
मे अर्थातच टोटोरोबद्दल सात्सकी आणि बाबांना सांगते, पण तिचे बाबा तिला वेड्यात काढत नाहीत, किंवा तिला भास होतायेत का असं वाटून चिंतीतही होत नाहीत. उलट ते टोटोरोला गार्डियन एंजल मानतात. मे आणि सात्सकीसारखा तो त्यांना अर्थातच दिसत नाही, पण त्याने ते मेला किंवा सात्सकीच्या उत्साहावर विरजण घालत नाहीत. जपानी लोककथांनुसार टोटोरो हे जंगल स्पिरिट आहे, पण अशा गोष्टींची भीती वाटायला हवी ही कल्पनाच मुळी हा सिनेमा मोडीत काढतो. काहीही शक्य आहे..काहीही शक्य का नसावं? हं?
टोटोरो मे आणि सात्सकीच्या सोबतीला येतो, त्यांना एकटं वाटतं, सभोवतालचं वास्तव त्यांच्या अंगावर येऊ पाहतं तेव्हा त्यांना आकाशातल्या सफरीवर नेऊन आणतो. नंतर मे हरवते आणि तिला शोधण्यासाठी म्हणून सात्सकी टोटोरोची मदत मागते तेव्हा टोटोरो सगळ्यांना कॅटबसमधून घरी घेऊन येतो. सगळ्या अडचणींमधून मार्ग निघू शकतो असा विश्वास देतो.
--
आम्ही लहानपणी चटक्याच्या बिया गोळा करायचो. त्या बिया घासल्यावर त्याच्या आतल्या काळा कुळकुळीत, चिकूच्या बीच्या रंगाचा अंतर्भाग उघडा व्हायचा. दुधाचं भांडं किशीने घासताना, वरचं किटण निघून स्टीलचा चमचमता चंदेरी भाग उघड होताना जसं एक अननुभूत समाधान मिळतं, तसं हे बी घासताना वाटायचं. ते बी आणखी घासलं की तापतं आणि त्वचेला लावलं की चिमटा लावल्यासारखं चावतं आणि चटका देतं. त्या बियांचं आकर्षण संपलं आणि मी गुंजाच्या बिया गोळा करायला लागले. सांगायचा मुद्दा असा की, आपण मोठे होत जातो तसं आपलं या गोष्टीतलं आकर्षण संपतं. आपल्याला वेगळ्या गोष्टींची आस लागते. फरक इतकाच की, या बदललेल्या आसेची किंमत मात्र फार मोजावी लागते. माझ्या चटक्याच्या बिया असोत, किंवा मे-सात्सकीने अनुभवलेली ओकच्या बियांमधून झाड उगवण्याची निसर्गाची जादू असो.. या छोट्या छोट्या गोष्टींमधून मिळणा-या आनंदासाठी कोणतंही व्याज मोजावं लागत नाही. म्हणूनच त्याला निर्व्याज आनंद म्हणत असावेत. मोठं झाल्यावर कोणीतरी ही जाणीव करून द्यायला लागते. मला ती मियाझाकीच्या या सिनेमाने करून दिली. म्हणूनच प्रत्येक दिवशी टेक पार्कच्या ढुंगणाला रग लावणा-या त्या बसच्या सीट्सवर बसून घरी जाताना त्या मौमौ कॅटबसमध्ये बसून घरी जाता आलं असतं तर काय बहार आली असती असं वाटून मन आजही उगीचच खुशालतं.
मियाझाकीच्या प्रत्येक सिनेमातून संयमाची गोष्ट सांगीतली जाते..हा सिनेमाही त्याला अपवाद नाही. टोटोरो मे आणि सात्सकीला भेट म्हणून ओकच्या झाडाच्या बिया देऊन जातो, पण बियांमधून रोपं येईपर्यंत वाट पाहावी लागणार हे मे आपणहून शिकते..टोटोरो आहे या विश्वासाने शिकते. कधीकधी अशा गोष्टी 'आहेत' इतका विश्वासही पुरेसा असतो. 'माय नेबर टोटोरो'ने मला अशा अनेक गोष्टी दिल्या. मियाझाकी, हिसाइशीसारख्या प्रतिभावान कलाकारांची ओळख करून दिली, नॉस्टॅल्जिया दिला, छोट्या गोष्टींमध्ये आनंद शोधायची सवय लावली, जगण्याचं बळ दिलं, उठून कामाला लागायची उभारी दिली. हिसाइशीचं काझे नो तोरेमिची आज आठ वर्षांनंतरही माझ्या घशात आवंढा आणतं. इतकं कवळं, इतकं निष्पाप सहन होणार नाही असं वाटायला लावतं..आपण याच्या लायक नाही आहोत, काय केलं म्हणजे हा ऊर फाटण्याइतपत झालेला आनंद आपण लीलया पेलू शकू? इतकी लायकी मिळवू शकू? असं वाटायला लावून एकप्रकारचं येडटाक डेस्परेशन आणतं.
--
प्रत्येकाच्या आयुष्यात कधी ना कधी असा एक काळ येतो की, दर दिवशी उठल्यावर आपल्याला वाटतं की आज काही निभत नाही आपलं. आपण नाही जगत आता. प्रत्येकाच्या आयुष्यात असे डार्क पिरीयड्स येतातच. कोणाचे काही दिवस टिकतात, तर कोणाकोणाचे वर्षानुवर्षं. आज ते दिवस आठवले की आपल्याला असं दर दिवशी वाटलेलं हे आठवतं आणि हसूही येतं. तरीही आपण दर दिवशी उठलो, हट्टाने तरलो, जगलो. आपण निभावून नेलं ब-यापैकी..इथपर्यंत येऊन पोहोचलोच की नाही शेवटी. पण हे काम एकट्याने शक्य होत नाही बहुतेक वेळा. त्याला बरेच बाह्य घटक, काही कॅटलिस्ट्स कारणीभूत असतात. ते तुम्हाला बळ देतात. अंधा-या वाटेवर चाचपडत असाल, तर तुम्हाला प्रकाशाची तिरीप दाखवून आधार देतात, योग्य दिशा दाखवतात, जगण्यात राम आहे याची नवी जाणीव करून देतात. माझ्यावर मियाझाकीचं प्रचंड ऋण आहे हे त्याचसाठी.
मियाझाकीच्या प्रत्येक चित्रपटातून मला जगण्याचं बळ मिळत गेलं, माझ्या छातीवर जगण्याचं प्रचंड ओझं होतं, ते हळूहळू कमी होत गेलं, जीवाला जडलेली कायमची अस्वस्थता कमी झाली. सोफीने हाउलला शापातून बाहेर काढावं, युबाबाच्या जुलमी जगात चिहिरोने हाकूकडे मन हलकं करावं तसं मियाझाकीने माझं केलं. मियाझाकीने त्याच्या सिनेमातून निसर्गाचं मोठेपण सांगीतलं आहे. त्याच्यापुढे नतमस्तक झालं तर निसर्ग तुमची पाठराखण करतो हे तो त्याच्या सिनेमामधून दाखवतो. कारण, निसर्ग तुम्हाला स्थैर्य देतो..आयुष्यात काहीही उलथू देत तिथं- बियांची झाडं होतात.. झाडांची अरण्यं होतात..बियांची फुलं होतात आणि फुलांची फळं..
थोडक्यात, शेवटी सगळं काही छानच होणार असतं. फक्त त्या 'शेवटी' पर्यंत तगायचं असतं आपल्याला.
शेवटी चांगल्या गोष्टींना वेळ लागतोच..नाही का?
--
सध्या आपल्या सभोवताली आता जे सुरू आहे ते 'डार्क पिरीयड' म्हणावं असंच आहे. असं म्हणतात की, कल्पक मन असेल तर वास्तवाचा सामना सहज करता येतो. मियाझाकीच्या सिनेमातलं कल्पक वास्तव तुम्हाला हात देऊन भयंकर वास्तवाच्या गर्तेतून बाहेर काढतं. चार वर्षांपूर्वी मी चाचपडत होते तसं कोणी चाचपडत असेल, भरकटलेलं असेल, तर अशा गरजवंतांना या सिनेमातून मदत मिळावी म्हणून हा लेखनप्रपंच आहे.
तुम्हाला तुमचा टोटोरो मिळो!
हो, मला वाटतं तसं.. ते नसेल तर वा-यावर भिरभिरणा-या पाचोळ्यासारखं असेल आयुष्य.. पण,
माझे गोल्स, माझी उद्दीष्ट्यं वेळोवेळी बदलत राहिलेली आहेत हे देखील तितकंच खरं..
कधी कधी कोणताही ग्रॅंड प्लॅन नकोच असतो. नेहमी नेहमी सगळं ठरवून कसं घडणार अथवा घडवून आणणार? काही काही वेळा गोष्टी आपल्या कह्यापलीकडच्या असतात. काही काही फक्त श्वास घेत राहणंच पुरेसं असतं. काही काही वेळा आला दिवस जगून पार करणं इतकंच ध्येय असतं. अशावेळी आधार वाटावा अशा गोष्टींना पकडून आपण तगून राहातो. हिसाइशीचा चेलो, मुराकामी, माझ्या गावातला गावाइतकाच जुना असलेला पुराणवड हे माझं सर्व्हायव्हल किट आहे आणि त्यात खूप आधीपासून आहे - मियाझाकी. साधारण आठेक वर्षांपूर्वी मला त्याच्या एका सिनेमाने जगण्याचं अपरिमित बळ दिलेलं आणि तो सिनेमा होता स्टुडिओ जिबलीचा 'माय नेबर टोटोरो'.
'माय नेबर टोटोरो' हा लहान मुलांचा सिनेमा नाही. स्टुडिओ जिबलीचा कोणताच सिनेमा लहान मुलांचा नाही.
--
मे आणि सात्सकी शहरातून एका गावात राहायला येतात. त्यांची आई त्या गावाजवळच्याच एका हॉस्पिटलमध्ये असते. तिला काय आजार आहे याची वाच्यता या चित्रपटात शेवटपर्यंत नाही. तिला बरं नाही इतकंच आपल्याला कळतं, आणि तितकंच पुरेसं असावं नाही का? तिला कोणता आजार झाला आहे हे जाणून घेऊन काय मिळणार? मे आणि सात्सकीचं आडनाव कुझुकाबे आहे हे तर कळतं, पण तिच्या वडिलांचं नाव काय, आईचं नाव काय.. हे या सिनेमात कुठेही नाही, पण त्याने काही अडत नाही. डिटेल्सची हाव, वेडगळ हव्यास मियाझाकी पुरता मोडीत काढतो. सिनेमा पाहताना डोक्यातली डिटेल्सची अडगळ कमी झाल्याने सिनेमाचा आनंद जरा आणखी वाढला हे आपल्याला सिनेमा संपल्यावर खूप प्रकर्षाने जाणवतं.
सात्सकी शाळकरी पोर आहे आणि मे बाबांच्या बरोबर घरीच राहाते. बाबांना युनिव्हर्सिटीत जायला लागतं, तेव्हा शेजारच्या आज्जीकडे राहाते. असंच एकदा खेळता खेळता मे जराशा दाट झाडीत लपलेल्या एका कापराच्या झाडाच्या ढोलीत जाऊन पडते आणि तिला भेटतो टोटोरो (उच्चारी तोतोरो).
हा टोटोरो मस्त गुबगुबीत अस्वलासारखा असला तरी केसाळ राक्षस वाटावा इतका प्रचंड आणि अकराळ विकराळ आहे. मोठमोठाले दात, अणकुचीदार नखं, गडगडाटी जांभया असाव्यात असा आवाज...हा अवतार पाहून कोणीही घाबरेल; पण मे थेट त्याच्या जेलीसारख्या पोटावर जाऊन बसते, शिस्तीत त्याचं नाव विचारते आणि त्याने भलामोठा आवाज काढून दरडावल्यासारखं केलं तर त्याच्याहून मोठा आवाज काढून त्याला स्तिमित करते. आता-
मला अकराळ विकराळ वाटणारा टोटोरो मेला क्यूट का वाटावा? थेट त्याच्या पोटावर जाऊन झोपावं इतका विश्वास तिला का वाटावा?
निरागसता - आणखी काय! वय वाढत जातं तसं आपल्याला हा स्यूडो स्क्रिझोफेनिया जडत जातो. हा अविश्वासाचा, संशयाचा चष्मा लावूनच आपण सर्व गोष्टींकडे पाहायला लागतो. इतके फटके खाल्लेले असतात की प्रत्येक गोष्टीकडे संशयाने बघायची, प्रत्येक गोष्टीचा बागुलबुवा करायची सवय जडते. असं कोणावरही विश्वास न ठेवता जगणं खूप थकवणारं असतं, तुमची कसोटी पाहणारं असतं. हा सिनेमा पाहिल्यानंतर मी मेसारखं होऊन पाहिलं.. किमान प्रयत्न करून पाहिला. विश्वास ठेवलाच नाही, तर विश्वास ठेवायचा की नाही हे कसं कळणार हा तेव्हा अक्कलखाती जमा झालेला धडा. मग मी माणसांवर विश्वास ठेवून पाहिला, चान्स देऊन पाहिला आणि त्यातून होणारा पश्चातापविरहित आनंद अनुभवला. आणि मग, आयुष्य जरा सोपं होत गेलं.
--
मे अर्थातच टोटोरोबद्दल सात्सकी आणि बाबांना सांगते, पण तिचे बाबा तिला वेड्यात काढत नाहीत, किंवा तिला भास होतायेत का असं वाटून चिंतीतही होत नाहीत. उलट ते टोटोरोला गार्डियन एंजल मानतात. मे आणि सात्सकीसारखा तो त्यांना अर्थातच दिसत नाही, पण त्याने ते मेला किंवा सात्सकीच्या उत्साहावर विरजण घालत नाहीत. जपानी लोककथांनुसार टोटोरो हे जंगल स्पिरिट आहे, पण अशा गोष्टींची भीती वाटायला हवी ही कल्पनाच मुळी हा सिनेमा मोडीत काढतो. काहीही शक्य आहे..काहीही शक्य का नसावं? हं?
टोटोरो मे आणि सात्सकीच्या सोबतीला येतो, त्यांना एकटं वाटतं, सभोवतालचं वास्तव त्यांच्या अंगावर येऊ पाहतं तेव्हा त्यांना आकाशातल्या सफरीवर नेऊन आणतो. नंतर मे हरवते आणि तिला शोधण्यासाठी म्हणून सात्सकी टोटोरोची मदत मागते तेव्हा टोटोरो सगळ्यांना कॅटबसमधून घरी घेऊन येतो. सगळ्या अडचणींमधून मार्ग निघू शकतो असा विश्वास देतो.
वाढता अंधार, पावसाची रिपरिप, आई हॉस्पिटलमध्ये आजारी, बाबा कामावर आहेत, त्यांची कामावरून घरी यायची वेळ झाली आहे पण ते येत नाही आहेत, बाबा नसणा-या बस बाजूने निघून जातायेत, मुली शांतपणे जीवाचा धडा करून बाबांची वाट पाहात आहेत, पण बाबा काही येत नाही आहेत..अशा त्या जीव कसनुसा करणा-या सात मिनिटांच्या सीनमध्ये आपलं काळीजही जड होत जातं. पण मग टोटोरो येतो आणि थोड्या वेळापूर्वी भिववणारा अंधारी पाऊस मग तितकासा भिववणारा उरत नाही. त्याच्या थोड्याशा तऱ्हेवाईक पण बालिश करामतींनी तो मूड हलका करतो.. माझ्याकडे पण एक टोटोरो असता तर काय...असं आसुसून वाटायला लावतो.
--
आम्ही लहानपणी चटक्याच्या बिया गोळा करायचो. त्या बिया घासल्यावर त्याच्या आतल्या काळा कुळकुळीत, चिकूच्या बीच्या रंगाचा अंतर्भाग उघडा व्हायचा. दुधाचं भांडं किशीने घासताना, वरचं किटण निघून स्टीलचा चमचमता चंदेरी भाग उघड होताना जसं एक अननुभूत समाधान मिळतं, तसं हे बी घासताना वाटायचं. ते बी आणखी घासलं की तापतं आणि त्वचेला लावलं की चिमटा लावल्यासारखं चावतं आणि चटका देतं. त्या बियांचं आकर्षण संपलं आणि मी गुंजाच्या बिया गोळा करायला लागले. सांगायचा मुद्दा असा की, आपण मोठे होत जातो तसं आपलं या गोष्टीतलं आकर्षण संपतं. आपल्याला वेगळ्या गोष्टींची आस लागते. फरक इतकाच की, या बदललेल्या आसेची किंमत मात्र फार मोजावी लागते. माझ्या चटक्याच्या बिया असोत, किंवा मे-सात्सकीने अनुभवलेली ओकच्या बियांमधून झाड उगवण्याची निसर्गाची जादू असो.. या छोट्या छोट्या गोष्टींमधून मिळणा-या आनंदासाठी कोणतंही व्याज मोजावं लागत नाही. म्हणूनच त्याला निर्व्याज आनंद म्हणत असावेत. मोठं झाल्यावर कोणीतरी ही जाणीव करून द्यायला लागते. मला ती मियाझाकीच्या या सिनेमाने करून दिली. म्हणूनच प्रत्येक दिवशी टेक पार्कच्या ढुंगणाला रग लावणा-या त्या बसच्या सीट्सवर बसून घरी जाताना त्या मौमौ कॅटबसमध्ये बसून घरी जाता आलं असतं तर काय बहार आली असती असं वाटून मन आजही उगीचच खुशालतं.
मियाझाकीच्या प्रत्येक सिनेमातून संयमाची गोष्ट सांगीतली जाते..हा सिनेमाही त्याला अपवाद नाही. टोटोरो मे आणि सात्सकीला भेट म्हणून ओकच्या झाडाच्या बिया देऊन जातो, पण बियांमधून रोपं येईपर्यंत वाट पाहावी लागणार हे मे आपणहून शिकते..टोटोरो आहे या विश्वासाने शिकते. कधीकधी अशा गोष्टी 'आहेत' इतका विश्वासही पुरेसा असतो. 'माय नेबर टोटोरो'ने मला अशा अनेक गोष्टी दिल्या. मियाझाकी, हिसाइशीसारख्या प्रतिभावान कलाकारांची ओळख करून दिली, नॉस्टॅल्जिया दिला, छोट्या गोष्टींमध्ये आनंद शोधायची सवय लावली, जगण्याचं बळ दिलं, उठून कामाला लागायची उभारी दिली. हिसाइशीचं काझे नो तोरेमिची आज आठ वर्षांनंतरही माझ्या घशात आवंढा आणतं. इतकं कवळं, इतकं निष्पाप सहन होणार नाही असं वाटायला लावतं..आपण याच्या लायक नाही आहोत, काय केलं म्हणजे हा ऊर फाटण्याइतपत झालेला आनंद आपण लीलया पेलू शकू? इतकी लायकी मिळवू शकू? असं वाटायला लावून एकप्रकारचं येडटाक डेस्परेशन आणतं.
--
प्रत्येकाच्या आयुष्यात कधी ना कधी असा एक काळ येतो की, दर दिवशी उठल्यावर आपल्याला वाटतं की आज काही निभत नाही आपलं. आपण नाही जगत आता. प्रत्येकाच्या आयुष्यात असे डार्क पिरीयड्स येतातच. कोणाचे काही दिवस टिकतात, तर कोणाकोणाचे वर्षानुवर्षं. आज ते दिवस आठवले की आपल्याला असं दर दिवशी वाटलेलं हे आठवतं आणि हसूही येतं. तरीही आपण दर दिवशी उठलो, हट्टाने तरलो, जगलो. आपण निभावून नेलं ब-यापैकी..इथपर्यंत येऊन पोहोचलोच की नाही शेवटी. पण हे काम एकट्याने शक्य होत नाही बहुतेक वेळा. त्याला बरेच बाह्य घटक, काही कॅटलिस्ट्स कारणीभूत असतात. ते तुम्हाला बळ देतात. अंधा-या वाटेवर चाचपडत असाल, तर तुम्हाला प्रकाशाची तिरीप दाखवून आधार देतात, योग्य दिशा दाखवतात, जगण्यात राम आहे याची नवी जाणीव करून देतात. माझ्यावर मियाझाकीचं प्रचंड ऋण आहे हे त्याचसाठी.
मियाझाकीच्या प्रत्येक चित्रपटातून मला जगण्याचं बळ मिळत गेलं, माझ्या छातीवर जगण्याचं प्रचंड ओझं होतं, ते हळूहळू कमी होत गेलं, जीवाला जडलेली कायमची अस्वस्थता कमी झाली. सोफीने हाउलला शापातून बाहेर काढावं, युबाबाच्या जुलमी जगात चिहिरोने हाकूकडे मन हलकं करावं तसं मियाझाकीने माझं केलं. मियाझाकीने त्याच्या सिनेमातून निसर्गाचं मोठेपण सांगीतलं आहे. त्याच्यापुढे नतमस्तक झालं तर निसर्ग तुमची पाठराखण करतो हे तो त्याच्या सिनेमामधून दाखवतो. कारण, निसर्ग तुम्हाला स्थैर्य देतो..आयुष्यात काहीही उलथू देत तिथं- बियांची झाडं होतात.. झाडांची अरण्यं होतात..बियांची फुलं होतात आणि फुलांची फळं..
थोडक्यात, शेवटी सगळं काही छानच होणार असतं. फक्त त्या 'शेवटी' पर्यंत तगायचं असतं आपल्याला.
शेवटी चांगल्या गोष्टींना वेळ लागतोच..नाही का?
--
सध्या आपल्या सभोवताली आता जे सुरू आहे ते 'डार्क पिरीयड' म्हणावं असंच आहे. असं म्हणतात की, कल्पक मन असेल तर वास्तवाचा सामना सहज करता येतो. मियाझाकीच्या सिनेमातलं कल्पक वास्तव तुम्हाला हात देऊन भयंकर वास्तवाच्या गर्तेतून बाहेर काढतं. चार वर्षांपूर्वी मी चाचपडत होते तसं कोणी चाचपडत असेल, भरकटलेलं असेल, तर अशा गरजवंतांना या सिनेमातून मदत मिळावी म्हणून हा लेखनप्रपंच आहे.
तुम्हाला तुमचा टोटोरो मिळो!
Subscribe to:
Posts (Atom)